Anthyllis vulneraria: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Tatobot (discussione | contributi)
m fix diffusione->distribuzione
FrescoBot (discussione | contributi)
m Bot: numeri di pagina nei template citazione e modifiche minori
 
(41 versioni intermedie di 23 utenti non mostrate)
Riga 1:
{{Tassobox
|nome = Antillide vulneraria
|colore=lightgreen
|statocons =
|nome=Antillide vulneraria
|immagine = Anthyllis vulneraria 002.JPG
|statocons=
|didascalia = ''Anthyllis vulneraria''
|immagine=[[File:Illustration_Anthyllis_vulneraria0.jpg|200px]]
|didascalia=''Anthyllis vulneraria''
<!-- CLASSIFICAZIONE -->
|dominio = [[Eukaryota]]
|regno = [[Plantae]]
|divisione = [[Magnoliophyta]]
|sottoregno=
|classe = [[Magnoliopsida]]
|superdivisione=
|divisioneordine = [[MagnoliophytaFabales]]
|famiglia = [[Fabaceae]]
|sottodivisione=
|genere = [[Anthyllis]]
|superclasse=
|specie = '''A. vulneraria'''
|classe=[[Magnoliopsida]]
<!-- CLASSIFICAZIONE APG IV -->
|sottoclasse=
|FIL?=x
|infraclasse=
|regnoFIL=[[Plantae]]
|superordine=
|ordineclade1=[[FabalesAngiosperme]]
|clade2=[[Mesangiosperme]]
|sottordine=
|clade3=[[Eudicotiledoni]]
|infraordine=
|clade4=[[Eudicotiledoni centrali]]
|superfamiglia=
|famigliaclade5=[[FabaceaeSuperrosidi]]
|clade6=[[Rosidi]]
|sottofamiglia=
|clade7=[[Eurosidi]]
|tribù=
|clade8=[[Fabidi]]
|sottotribù=
|ordineFIL=[[Fabales]]
|genere='''[[Anthyllis]]'''
|famigliaFIL= [[Fabaceae]]
|sottogenere=
|sottofamigliaFIL=[[Faboideae]]
|specie= '''A. vulneraria'''
|tribùFIL=[[Loteae]]
|sottospecie=
|sottotribùFIL=
|genereFIL=[[Anthyllis]]
|specieFIL= '''A. vulneraria'''
<!-- NOMENCLATURA BINOMIALE -->
|biautore = [[Carl von LinnéLinneo|L.]]
|binome = Anthyllis vulneraria
|bidata =[[ 1753]]
<!-- ALTRO -->
|sinonimi =
|nomicomuni = <small>Vulneraria,<br />Trifoglio vulnerario,<br />Trifoglio giallo delle sabbie.<br /></small>
{{de}} ''Echter Wundklee, Tannenklee''<br />
|suddivisione=[[Sottospecie]]
{{fr}} ''Anthylide vulnéraire''<br />
|suddivisione_testo=
{{es}} ''Vulneraria''<br />
[[#Sottospecie|vedi testo]]
{{en}} ''Common kidneyvetch''
|suddivisione = [[Sottospecie]]
|suddivisione_testo =<div align=center>[[#Tassonomia|vedi testo]]</div>
}}
L<nowiki>{{'</nowiki>}}'''antillide vulneraria''' o semplicemente '''vulneraria''' ('''''Anthyllis vulneraria''''' <small>[[Carl von LinnéLinneo|L.]], [[1753]]</small>) è una [[Plantae|pianta]] della [[famiglia (tassonomia)|famiglia]] delle [[Fabaceae|Fabacee]] appartenente alla [[sottofamiglia]] delle [[Faboideae]].<ref name=LPWG2017>{{cita pubblicazione |lingua=en |autore=The Legume Phylogeny Working Group (LPWG) |titolo=A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny |rivista=Taxon |anno=2017 |volume=66 (1)|pp= 44-77 |url=https://doi.org/10.12705/661.3 }}</ref><ref name=POWO>{{cita web |lingua=en |titolo=Anthyllis vulneraria |sito=Plants of the World Online |editore=Royal Botanic Gardens, Kew |url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:474795-1 |accesso=9 maggio 2023}}</ref>
 
== Etimologia ==
L'[[epiteto specifico]] deriva dal [[lingua latina|latino]] ''vulnus'' = ferita, in riferimento all'uso di questa pianta quale rimedio popolare cicatrizzante.
 
== Descrizione ==
[[File:Illustration Anthyllis vulneraria0.jpg|thumb|left|[[Tavola botanica]]]]
Il [[fusto]] è alto 5-40 cm, semplice o più spesso ramificato con pelosità appressata.<br />
[[File:Anthyllis vulneraria inflorescence - Niitvälja.jpg|miniatura|Infiorescenza]]
Le [[foglie]] sono imparipennate, glabre o con peli appressati sparsi sulla faccia superiore e con pelosità sericea e peli appressati sulla faccia inferiore.<br />
Il [[Fusto (botanica)|fusto]] è alto 5–40&nbsp;cm, semplice o più spesso ramificato con pelosità appressata.
I [[capolino|capolini]] sono di forma sferica con [[fiori]] addensati, di colore giallo.
La fioritura ha luogo tra giugno ed agosto.
 
Le [[foglie]] sono imparipennate, glabre o con peli appressati sparsi sulla faccia superiore e con pelosità sericea e peli appressati sulla faccia inferiore.
== Distribuzione e [[habitat]] ==
È presente in gran parte dell'[[Europa]] e nel [[Nord Africa]]. Predilige le [[prateria mediterranea|praterie aride]] e gli ambienti rupestri, su terreno preferibilmente [[calcare]]o, fino a 3000 m di altitudine.
 
I [[capolino|capolini]] sono di forma sferica con [[fiori]] addensati, di colore giallo in quasi tutte le sottospecie (in qualcuna tendono al rosso). Il fiore ha la tipica forma irregolare dei fiori delle leguminose (corolla papilionacea). La fioritura ha luogo tra giugno ed agosto.
== Sottospecie ==
* ''A. vulneraria'' subsp. ''alpestris'' (Kit.) Asch. et Gr.
* ''A. vulneraria'' subsp. ''baldensis'' (Kerner) Becker
* ''A. vulneraria'' subsp. ''busambarensis'' (Lojac.) Pign.
* ''A. vulneraria'' subsp. ''carpatica'' (Pant.) Nyman
* ''A. vulneraria'' subsp. ''forondae'' (Sennen) Cullen
* ''A. vulneraria'' subsp. ''maura'' (Beck) Lindb.
* ''A. vulneraria'' subsp. ''polyphylla'' (D.C.) Nyman
* ''A. vulneraria'' subsp. ''polyphylla'' (D.C.) Nyman x ''affinis'' Brittinger ex Kerner
* ''A. vulneraria'' subsp. ''praepropera'' (Kerner) Bornm.
* ''A. vulneraria'' subsp. ''praepropera'' (Kerner) Borm. x ''adriatica'' Beck
* ''A. vulneraria'' subsp. ''pulchella'' (Vis.) Bornm.
* ''A. vulneraria'' subsp. ''vulneraria''
* ''A. vulneraria'' subsp. ''vulnerarioides'' (All.) Arcang.
* ''A. vulneraria'' subsp. ''vulnerarioides'' (All.) Arcang. x ''bonjeanii'' Beck
* ''A. vulneraria'' subsp. ''weldeniana'' (Rchb.) Cullen
* ''A. vulneraria'' subsp. ''weldeniana'' (Rchb.) Cullen x ''tricolor'' Vukot.
* ''A. vulneraria'' subsp. ''weldeniana'' (Rchb.) Cullen x ''versicolor'' Sagorski
* ''A. vulneraria'' subsp. ''valesiaca'' (Becker) Guyot
 
Il [[frutto]] è un [[legume]].
== Usi ==
Il nome specifico deriva dal [[lingua latina|latino]] ''vulnus'' = ferita, in riferimento all'uso di questa pianta quale rimedio popolare cicatrizzante.
 
== NomiDistribuzione regionalie habitat ==
La vulneraria è spontanea in tutta [[Europa]] dall'[[Islanda]] al [[Mediterraneo]], in [[Asia Minore]] (fino all'[[Iran]]), nel [[Nord Africa]] e in [[Etiopia]]<ref name=POWO/>. È [[naturalizzata]] in diversi stati degli [[Stati Uniti d'America|Stati Uniti]] ([[California]], [[Illinois]], [[Vermont]], [[Wisconsin]])<ref name=POWO/><ref>{{cita web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=ANVU|titolo=Anthyllis vulneraria}}</ref>.
{{Vernacoliere
 
|Abruzzo =
Predilige le [[prateria mediterranea|praterie aride]] e gli ambienti rupestri, su terreno preferibilmente [[calcare]]o, fino a 3000 m di altitudine.
|Basilicata =
 
|Calabria =
== Tassonomia ==
|Campania = contrerva
Sono note numerose [[sottospecie]]:<ref name=POWO/>
|Emilia-Romagna =
[[File:Anthyllis vulneraria subsp. iberica.jpg|thumb|''Anthyllis vulneraria iberica'', qui fotografata in Portogallo]]
|Friuli-Venezia Giulia =
 
|Lazio =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''vulneraria
|Liguria =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''abyssinica'' <small>(Sagorski) Cullen</small>
|Lombardia =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''ajmasiana'' <small>(Pau) Raynaud & Sauvage</small>
|Marche =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''alpestris'' <small>(Kit.) Asch. & Graebn.</small>
|Molise =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''argyrophylla'' <small>(Rothm.) Cullen</small>
|Piemonte =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''arundana'' <small>(Boiss. & Reut.) H.Lindb.</small>
|Puglia =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''baldensis'' <small>(Sagorski) Pignatti ex Kerguélen</small>
|Sardegna =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''balearica'' <small>(Coss. ex Marès & Vigin.) O.Bolòs & Vigo</small>
|Sicilia = sudda ri crapi
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''boissieri'' <small>(Sagorski) Bornm.</small>
|Toscana =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''borealis'' <small>(Rouy) Jalas</small>
|Trentino-Alto Adige =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''boscii'' <small>Kerguélen</small>
|Umbria =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''bulgarica'' <small>(Sagorski) Cullen</small>
|Valle d'Aosta =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''busambarensis'' <small>(Akeroyd) Pignatti</small>
|Veneto =
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''carpatica'' <small>(Pant.) Nyman</small>
}}
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''colorata'' <small>(Juz.) Tzvelev</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''danica'' <small>Lampinen</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''dertosensis'' <small>(Rothm.) Font Quer</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''fatmae'' <small>Font Quer</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''forondae'' <small>(Sennen) Cullen</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''fruticans'' <small>Emb.</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''gandogeri'' <small>(Sagorski) Maire</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''guyotii'' <small>(Chodat) Grenon</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''hispidissima'' <small>(Sagorski) Cullen</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''iberica'' <small>(W.Becker) Jalas</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''iframensis'' <small>Cullen</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''lapponica'' <small>(Hyl.) Jalas</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''maritima'' <small>(Schweigg. ex K.G.Hagen) Corb.</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''matris-filiae'' <small>Emb. & Maire</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''maura'' <small>(Beck) Maire</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''microcephala'' <small>(Willk.) Benedí</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''multifolia'' <small>(W.Becker) O.Bolòs & Vigo</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''nana'' <small>(Ten.) Tammaro</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''pinidicola'' <small>Cullen</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''polyphylla'' <small>(DC.) Nyman</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''pseudoarundana'' <small>H.Lindb.</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''pulchella'' <small>(Vis.) Bornm.</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''rubriflora'' <small>(DC.) Arcang.</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''saharae'' <small>(Sagorski) Jahand. & Maire</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''subscaposa'' <small>Cullen</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''valesiaca'' <small>(Beck) Guyot</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''variegata'' <small>(Boiss.) Bornm.</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''versicolor'' <small>(Dalla Torre & Sarnth.) Gutermann</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''vitellina'' <small>(Velen.) Kuzmanov</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''vulnerarioides'' <small>(All.) Arcang.</small>
* ''Anthyllis vulneraria'' subsp. ''weldeniana'' <small>(Rchb.) Cullen</small>
 
== Proprietà officinali ==
Nell'antichità, ''Anthyllis vulneraria'' veniva apprezzata come medicamento per le ferite.
 
Trascurata dall'[[erboristeria]] classica, è oggi considerata utile per il suo contenuto di [[saponina|saponine]], [[mucillagine]] e [[acido tannico]] come coadiuvante per vari usi<ref>{{cita web|url=http://www.liberherbarum.com/Minor/IT/Pn0258.htm|titolo=Antillide vulneraria}}</ref><ref>{{cita web|lingua=de|url=http://www.awl.ch/heilpflanzen/anthyllis_vulneraria/index.htm|titolo=Anthyllis vulneraria|accesso=1º gennaio 2020|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20090902123247/http://www.awl.ch/heilpflanzen/anthyllis_vulneraria/index.htm|urlmorto=sì}}</ref>.
 
== Note ==
<references/>
 
== Bibliografia ==
* {{cita libro|autore=Sandro Pignatti |wkautore=Sandro Pignatti |titolo=Flora d'Italia |anno=1982 |editore=Edagricole |città=Bologna |linguaisbn= |id=ISBN 88-506-2449-2 |doi = |pagine= }}
* {{cita libro||autore=T.G. Tutin, V.H. Heywood et alii|titolo=Flora Europea|editore=Cambridge University Press|anno=1976|idisbn=ISBN 0-521-08489-X |doi = |pagine= }}
* {{cita libro|autore=Chiej R|titolo=Encyclopaedia of Medicinal Plants|editore=MacDonald|anno=1984|idisbn= ISBN 0-356-10541-5}}
 
== Altri progetti ==
{{interprogetto}}
 
== Collegamenti esterni ==
* {{en}}Cita [testo|lingua=en|url=http://www.pfaf.org/database/plants.php?Anthyllis+vulneraria |titolo=''Anthyllis vulneraria'']|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20160303174645/http://www.pfaf.org/database/plants.php?Anthyllis+vulneraria }} nel sito ''Plants For A Future''
 
{{Portale|botanica}}
 
[[Categoria:FabaceaeLoteae]]
[[Categoria:Flora dell'Europa]]
[[Categoria:Taxa classificati da Linneo]]
 
[[ca:Vulnerària]]
[[da:Gul Rundbælg]]
[[de:Echter Wundklee]]
[[en:Anthyllis vulneraria]]
[[es:Anthyllis vulneraria]]
[[et:Harilik koldrohi]]
[[fi:Masmalo]]
[[fr:Anthyllide vulnéraire]]
[[hsb:Wšědny wuwróćenc]]
[[hu:Nyúlszapuka]]
[[nap:Contrerva]]
[[nl:Wondklaver]]
[[no:Rundbelg]]
[[pl:Przelot pospolity]]
[[sr:Детелина камењарка]]
[[sv:Getväppling]]