Cognomina ex virtute: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
mNessun oggetto della modifica |
|||
| (445 versioni intermedie di 47 utenti non mostrate) | |||
Riga 1:
[[File:Bas relief from Arch of Marcus Aurelius triumph chariot from Roma Project.jpg|
Nell'
== Età repubblicana ==
{{Vedi anche|Storia delle campagne dell'esercito romano in età repubblicana|fasti triumphales}}
{| class="
! width="30%" | [[Consoli repubblicani romani|Console repubblicano]]
! width="15%" | titolo onorifico
! width="15%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione romana repubblicana|monetazione repubblicana]]
! width="20%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano in età repubblicana|Guerre/battaglie]]
|-
| [[Aulo Postumio Albo Regillense (console 496 a.C.)|Aulo Postumio Albo Regillense]]
| ''Regillensis''
| [[499 a.C.|499]] o [[496 a.C.]]
|
| [[battaglia del Lago Regillo]]
|-
|[[Publio Cornelio Scipione]]
Riga 31 ⟶ 37:
|[[terza guerra macedonica]]/[[battaglia di Pidna|Pidna]]
|-
|[[Quinto Cecilio Metello Macedonico|Quinto Cecilio Metello]]<ref name="LivioPeriochae52.7">[[Tito Livio]], ''Periochae'', 52.7.</ref>
|''Macedonicus''
|[[146 a.C.]]<ref name="LivioPeriochae52.7"/>
Riga 53 ⟶ 59:
|[[121 a.C.]]
|
|[[Allobrogi]]/[[Guerre
|-
|[[Quinto Cecilio Metello Balearico|Quinto Cecilio Metello]]
Riga 62 ⟶ 68:
|-
|[[Lucio Cecilio Metello Dalmatico|Lucio Cecilio Metello]]
|''Dalmaticus''<ref>{{cita|Fasti triumphales|624 anni ''ab Urbe condita''}}: {{AE|1930|60}}.</ref>
|[[118 a.C.]]
|
|[[Illyricum|guerra 118 a.C.]]<ref>{{cita|Appiano|''Guerra illirica'', 11}}; {{cita|Livio, ''Periochae''|62.3}}; {{cita|Eutropio|IV, 23.2}}.</ref><ref name="Wilkes34">{{cita|Wilkes 1969|p. 34}}.</ref>
|-
|[[Quinto Cecilio Metello Numidico|Quinto Cecilio Metello]]
|''Numidicus''
|[[106 a.C.]]
Riga 73 ⟶ 79:
|[[Guerre contro Giugurta]]
|-
|[[Gneo Pompeo Magno|Gneo Pompeo]]
|''Magnus''
|[[80 a.C.]]
|
| guerra contro i mariani in Sicilia e Africa
|-
|[[Publio Servilio Vatia Isaurico (console 79 a.C.)|Publio Servilio Vatia]]
|''Isauricus''
|[[75 a.C.]]<ref name="Floro1.41.5">[[Floro]], ''Compendio di Tito Livio'', I, 41, 5.</ref>
|
|[[Isauri]]<ref name="Floro1.41.5"/>
|-
|[[Quinto Cecilio Metello Cretico|Quinto Cecilio Metello]]
Riga 83 ⟶ 95:
|[[66 a.C.|66]]/[[65 a.C.]]
|
| [[Guerra piratica di Pompeo|guerra piratica]]
|-
|[[Gneo Pompeo Magno|Gneo Pompeo]]<ref name="LivioPeriochae103.12">[[Tito Livio|Livio]], ''Periochae [[ab Urbe condita libri]]'', 103.12.</ref><ref name="Dione37.21.3">[[Cassio Dione Cocceiano]], ''Storia romana'', XXXVII, 21.3.</ref>
|''Magnus''<ref name="LivioPeriochae103.12"/><ref name="Dione37.21.3"/>
|[[61 a.C.]]<ref>[[Appiano di Alessandria]], ''Guerre mitridatiche'', 116-117; Testo originale latino dei ''[[fasti triumphales]]'': {{AE|1930|60}}; [[Cassio Dione Cocceiano]], ''Storia romana'', XXXVII, 21.1.</ref>
|
| [[Terza guerra mitridatica]]<ref name="LivioPeriochae103.12"/><ref name="Dione37.21.3"/>
|-
|[[Gaio Asinio Pollione]]
|''Delmaticus''<ref>{{cita|Orazio, ''Carmina''|II, 1.16}}.</ref>
|[[39 a.C.]]
|
| [[Illyricum|guerra dalmatica]]<ref>{{cita|Floro|II, 25}}.</ref>
|}
== Età imperiale ==
{{Vedi anche|Storia delle campagne dell'esercito romano in età alto-imperiale|Storia delle campagne dell'esercito romano in età tardo-imperiale}}
Tema principale di questi ''cognomina'' era certamente quello della [[Vittoria (divinità)|Vittoria]]. I ''[[Principato (storia romana)|principes]]'' si sforzavano di convincere i loro sudditi che la sola loro presenza sul fronte della battaglia, fosse sufficiente a garantire il successo finale dell'azione militare. Essi si facevano così acclamare dalle [[esercito romano|truppe schierate]], ''[[Imperator]]'', nell'antico significato [[repubblica romana|repubblicano]] di generale dell'armata vittoriosa. A partire poi dal [[19 a.C.]], gli onori del [[trionfo]], che in epoca repubblicana spettavano al generale che aveva sconfitto le armate nemiche, furono attribuiti allo stesso Imperatore, anche senza che lo stesso fosse stato presente allo scontro direttamente. Si credeva che la potenza divina del ''Princeps'' (il suo ''[[numen]]''), fosse più che sufficiente ad ispirare il generale sul campo di battaglia e portarlo alla vittoria.<ref>Y.Le Bohec, ''L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo'', Roma 2008, p.266.</ref>
Il primo che ricevette un ''cognomen'' la cui tematica era la vittoria su popolazioni straniere, apparteneva alla [[dinastia giulio-claudia]], ed era il figlio del conquistatore della [[Germania Magna]], [[Druso maggiore]]. Si trattava di quel ''[[Gaio Giulio Cesare Claudiano Germanico|Germanicus]]'' che [[Tiberio]] aveva designato a succedergli, ma che morì prematuramente nel [[19]]. Il primo Imperatore, però, che diede a sé stesso un soprannome evocante una vittoria trionfale del genere, fu invece [[Caligola]], in ricordo delle imprese paterne. Anch'egli assunse l'appellativo di ''Germanicus''.<ref>Y.Le Bohec, ''L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo'', Roma 2008, p.267.</ref>
=== ''Adiabenicus'' ===
{{Vedi anche|Adiabene}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Settimio Severo]]<ref name="AdiabenicusArabicusParthicusSevero"/><ref name="AdiabenicusArabicusParthicusBritannicusSevero"/><ref name="SHA-Severus"/>
| ''Adiabenicus''<ref name="AdiabenicusArabicusParthicusSevero">{{AE|1893|84}}; {{CIL|8|24004}}; {{AE|1901|46}}; {{AE|1906|21}}; {{AE|1922|5}}; {{AE|1956|190}}; {{CIL|8|1333}} (p 938); {{AE|1973|226}}; {{AE|1980|798}}; {{AE|1981|747}}; {{AE|1981|748}}; {{AE|1981|749}}.</ref><ref name="AdiabenicusArabicusParthicusBritannicusSevero"/><ref name="SHA-Severus"/>
| [[195]]<ref name="AdiabenicusArabicusParthicusSevero"/>
| [[File:Septimius Severus Sestertius RIC 0690a.jpg|125px]]<ref name="RIC,IV,690">
| [[Campagne partiche di Settimio Severo|guerra 195-198]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="LeBohec268"/>
| ''Adiabenicus Maximus''<ref name="LeBohec268"/>
| [[211]]
|
|
|-
| [[Filippo l'Arabo]] ?
| ''Adiabenicus'' ?
| [[244]]
|
|
|-
| [[Aureliano]]<ref name="SHA-Aureliano"/>
| ''Adiabenicus''<ref name="SHA-Aureliano"/>
| [[271]]-[[272]]?
Riga 123 ⟶ 151:
|
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name=":2" />
| ''Adiabenicus Maximus''<ref name="
| [[298]]
|
| [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[Galerio]] e [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" />
| ''Adiabenicus Maximus''<ref name="
| [[298]]
|
| [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[
| ''Adiabenicus maximus''<ref name="CIL8,23116"/>
| prima del [[315]]
|
|
|-
| [[Costanzo II]]<ref name="CostanzoIItuttititoli">{{CIL|3|3705}}; {{CIL|3|7000}}.</ref>
| ''Adiabenicus Maximus''<ref name="CostanzoIItuttititoli"/>
| [[343]]
Riga 145 ⟶ 179:
{{Vedi anche|Limes africano}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Gordiano I]] e [[Gordiano II]]<ref name="GordianoAfricanus">{{CIL|13|592}}; RRAM-2, 326; {{AE|1961|127}}; {{AE|1978|826}}.</ref>
| ''Africanus''<ref name="GordianoAfricanus"/>
| nel [[238]]<ref name="GordianoAfricanus"/>
| [[File:Sestertius Gordian I-s2385.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Gordianus'', IV 12}}; Pink III, pg. 23; Banti 8; BMCRE 15; Cohen 14.</ref>
| rivolta contro [[Massimino Trace]]<ref>{{cita|Erodiano|VII, 5.8}}.</ref>
|-
| [[Giustiniano I]]<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi">{{CIL|3|13673}}.</ref>
| ''Africanus''<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
| dopo il [[534]]
|
Riga 160 ⟶ 200:
=== ''Alamannicus maximus'' ===
{{Vedi anche|
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="SHA-Caracalla2">
| ''Alamannicus''<ref name="SHA-Caracalla2"/>
| [[213]]
Riga 175 ⟶ 215:
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Prima fase: gli attacchi durante la dinastia dei Severi (212-235)|guerra 213]]
|-
| [[Costantino II]]<ref name="CostantinoIIAlamannicus">{{CIL|3|7000}}.</ref><ref name="CostantinoIIAlamGoth">{{CIL|3|12483}}.</ref>
| ''Alamannicus maximus''<ref name="CostantinoIIAlamannicus"/><ref name="CostantinoIIAlamGoth"/>
| [[328]]
| [[File:Constantine II sirmium RIC vII 50.1.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Costantinus II'', VII 50}}.</ref>
| [[Campagne germanico-sarmatiche di Costantino#Terza fase (324-337): Costantino unico imperatore|guerra 324-328]]
|-
| [[Costanzo II]]<ref name=":10">''[[Corpus Inscriptionum Latinarum|CIL]]'' [http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel_it.php?p_belegstelle=CIL+03%2C+03705&r_sortierung=Belegstelle III, 3705].</ref>
| ''Germanicus Alamannicus maximus''<ref name="
| [[
|
|campagna di Costanzo contro gli Alamanni
|-
| [[
| ''Alamannicus maximus''<ref name="CIL3,12333">{{CIL|
| [[357]]<ref name="CIL3,12333"/>
|
| [[battaglia di Strasburgo|Argentoratae 357]]
|-
| [[Valentiniano I]],
| ''Alamannicus maximus''<ref name="ValentinianoValente"/>
|
|
|
|-
| [[
| ''Alamannicus maximus''<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
| [[527]]
|
Riga 209 ⟶ 249:
{{Vedi anche|Alani}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[
| ''Alanicus''<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
| [[527]]
|
Riga 224 ⟶ 264:
=== ''Arabicus'' ===
{{Vedi anche|limes
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Settimio Severo]]<ref name="
| ''Arabicus''<ref name="
| [[195]]<ref>{{CIL|11|8}}</ref>
| [[File:Septimius Severus Sestertius RIC 0690a.jpg|125px]]<ref name="RIC,IV,690"/>
| [[Campagne partiche di Settimio Severo|guerra 195-198]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="SHA-Caracalla2"/>
| ''Arabicus Maximus''<ref name="SHA-Caracalla2"/>
| [[211]]
Riga 245 ⟶ 285:
|
|-
| [[Aureliano]]<ref name="AurelianoArabPers">{{AE|1936|129}}.</ref><ref name="AurelianoArabCarpGoth">{{CIL|2|4506}} (p 981).</ref>
| ''Arabicus''<ref name="AurelianoArabPers"/><ref name="AurelianoArabCarpGoth"/>
| [[272]]
|
|
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,8412"/>
| ''Arabicus''<ref name="CIL8,8412"/>
| tra [[316]] e [[319]]
|
|
|}
===
{{Vedi anche|Regno d'Armenia}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Traiano]]<ref name="TraianoArmeniaCoin">{{cita|RIC|''Traianus'', II 642}}; Banti 29.</ref>
| ''Armenia redacta<br />in potestatem''<ref name="TraianoArmeniaCoin"/>
| [[114]]<ref name="TraianoArmeniaCoin"/>
| [[File:Trajan Sestertius 116 833039.jpg|125px]]<ref name="TraianoArmeniaCoin"/>
| [[campagne partiche di Traiano|guerra 114-117]]
|-
| [[Lucio Vero]]<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/>
| ''Armeniacus''<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/>
| [[163]]<ref>
| [[File:Denarius-Lucius Verus-Arenia-s1537.jpg|125px]]<ref>
| [[Campagne partiche di Lucio Vero|guerra 162-166]]
|-
| [[Marco Aurelio]]<ref name="MarcoVeroArmenMedParth">{{AE|1998|1622}}; {{AE|1998|1625}}, {{AE|1998|1626}}; {{AE|1966|517}}.</ref><ref name="AE1897,124"/>
| ''Armeniacus''<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="AE1897,124"/>
| [[164]]<ref>
| [[File:
| [[Campagne partiche di Lucio Vero|guerra 162-166]]
|-
Riga 280 ⟶ 332:
|
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name=":2" />
| ''Armeniacus Maximus''<ref name=":2" />
| [[298]]
|
| [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[Galerio]] e [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" />
| ''Armeniacus Maximus''<ref name=":2" />
| [[298]]
|
| [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,8412"/>
| ''Armeniacus maximus''<ref name="CIL8,8412"/>
| tra [[315]] e [[319]]
|
|
|}
=== ''Britannicus'' ===
{{Vedi anche|Britanni}}
{| class="wikitable" width="100%"
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[
| ''Britannicus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="ClaudioBritannico"/>
| [[44]]
| [[File:Claudius Didrachm 863069.jpg|125px]]<ref name="ClaudioBriGer">{{cita|RIC|''Claudius'', I, 122}}; RPC 3625; Sydenham, Caesarea 55.</ref>
|[[conquista della Britannia|guerra 43-53]]
|-
| [[Antonino Pio]]<ref name="AntPioBrit"/>
| ''Britannicus'' (?)<ref name="AntPioBrit"/>
| [[142]]
| [[File:Antoninus Pius Æ As RIC 0934.jpg|125px]]<ref name="AntPioBrit">{{cita|RIC|''Antoninus Pius'', III, 742 e 934}}; BMCRE 1971; Cohen 117.</ref>
| [[Campagne in Britannia di Quinto Lollio Urbico|guerra 139-143]]
|-
| [[Commodo]]<ref name="CommodoBritGermSarm">{{AE|1902|220}}.</ref><ref name="SHA-Commodus">{{cita|Historia Augusta|''Commodus'', 8.4}}.</ref><ref name="DioneCommodoSarmGermMaxBrit"/>
| ''Britannicus''<ref name="CommodoBritGermSarm"/><ref name="SHA-Commodus"/><ref name="DioneCommodoSarmGermMaxBrit"/>
| fine del [[184]]
| [[File:Commodus Æ Sestertius 185 700794.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Commodus'', III, 452}}.</ref><br />[[File:Commodus AR Denarius 188 752192.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Commodus'', III, 167}}.</ref><br />[[File:Commodus AR Denarius 190 752187.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Commodus'', III, 205}}.</ref>
|
|-
| [[Settimio Severo]]<ref name="AdiabenicusArabicusParthicusBritannicusSevero">{{AE|1963|144}} d.</ref><ref name="SHA-Severus2">
| ''Britannicus Maximus''<ref name="AdiabenicusArabicusParthicusBritannicusSevero"/><ref name="SHA-Severus2"/>
| [[209]] o [[210]]<ref>{{AE|1903|108}}.</ref>
| [[File:Septimius severus RIC 336 2040129.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Septimius Severus'', IVa, 336}}.</ref><br />[[
| [[Campagne in Britannia di Settimio Severo|guerra 208/9-211]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="Caracalla titoli"/>
| ''Britannicus Maximus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="Caracalla titoli"/>
| [[209]] o [[210]]
| [[File:Caracalla Denarius RIC 0118b.jpg|125px]]<ref>
| [[Campagne in Britannia di Settimio Severo|guerra 208/9-211]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="AurelianoBritGermGothSarm">{{CIL|3|13715}}.</ref>
| ''Britannicus
| [[270]]-[[275]]
|
|
|-
| [[Carino]]<ref name="CarinoNumeriano">{{AE|1993|1769}}a-b; {{CIL|14|126}} (p 481): ''britannici'', ''Germanici'' e ''Persici''.</ref>
| ''Britannicus Maximus''<ref name="CarinoNumeriano"/>
| [[284]]
|
|
|-
| [[Numeriano]]<ref name="CarinoNumeriano"/>
| ''Britannicus Maximus''<ref name="CarinoNumeriano"/>
| [[284]]
|
|
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli">{{CIL|16|157}}.</ref>
| ''Britannicus Maximus''<ref name="
|
|
|[[Alletto|campagna di Costanzo contro l'usurpatore Alletto]]
|-
| [[Galerio]] e [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli"/><ref name=":3" />
| ''Britannicus Maximus''<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli"/><ref name=":3" />
| [[297]] (I)<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" /> e [[304]]/[[306]] (II)<ref name=":3">{{AE|1961|240}}.</ref>
|
|(I): [[Alletto|campagna di Costanzo contro l'usurpatore Alletto]]; (II): campagna sconosciuta di Costanzo in Britannia
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,23116">{{CIL|8|23116}}.</ref><ref name="CIL8,8412">Iscrizione databile al [[319]] sulla quale troviamo diversi titoli vittoriosi: {{Citazione|''Imperatori Caesari Flavio Constantino Maximo Pio Felici Invicto [[Augusto (titolo)|Augusto]] [[pontifex maximus|pontifici maximo]], Germanico maximo III, Sarmatico maximo Britannico maximo, Arabico maximo, Medico maximo, Armenico maximo, Gothico maximo, [[tribunicia potestas|tribunicia potestate]] XIIII, [[imperator]]i XIII, [[console romano|consuli]] IIII [[pater patriae|patri patriae]], proconsuli, Flavius Terentianus vir perfectissimus praeses provinciae [[Mauretania (provincia romana)|Mauretaniae Sitifensis]] numini maiestatique eius semper dicatissimus''.|CIL VIII, 8412 (p 1916)}}</ref>
| ''Britannicus
| prima del [[
|
|
|-
| [[Licinio]]<ref name="LicinioBritannicusGermanicus">{{CIL|8|10198}}.</ref>
| ''Britannicus maximus''<ref name="LicinioBritannicusGermanicus"/>
| prima del [[315]]
|
|
|-
| [[Magno Massimo]]<ref name=":0">''CIL'' XI, 6327.</ref>
| ''Britannicus maximus''<ref name=":0" />
| [[383]]-[[388]]
|
|
Riga 361 ⟶ 443:
{{Vedi anche|Carpi (popolo)}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Filippo l'Arabo]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="southern7172"/>
| ''Carpicus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="southern7172"/>
| [[245]] circa
| [[File:Philippus Arabus Antoninianus 83217.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Philippus'', IV, 66}}; RSC 238.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Seconda fase: l'anarchia militare ed i ripetuti sfondamenti del limes settentrionale (235-253)|Guerra 245]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="AurelianoArabCarpGoth"/><ref name="SHA-Aureliano30.4"/><ref name="AurelianoCarpicus">{{CIL|13|8973}}, {{CIL|12|5571}}a, {{CIL|12|5561}}, {{CIL|12|5549}}, {{CIL|12|5548}}, {{CIL|3|7586}}; {{AE|1980|640}} e {{AE|1979|409}}.</ref>
| ''Carpicus Maximus''<ref name="AurelianoArabCarpGoth"/><ref name="SHA-Aureliano30.4"/><ref name="AurelianoCarpicus"/>
| [[273]]<ref name="SHA-Aureliano30.4">{{cita|Historia Augusta
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quinta fase: la riunione del vecchio impero (269-275)|Guerra 273]]
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name="
| ''Carpicus Maximus''<ref name="
| nel [[297]] (I)<ref name=":2" /> e quattro iterazioni assunte nel periodo [[301]]-[[304]] (V)<ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" />
|
| (I): [[Invasioni barbariche del III secolo#Settima fase: la Tetrarchia di Diocleziano e la stabilizzazione delle frontiere (285-305)|Guerra 297]]; (II, III, IV, V): campagne sconosciute di Galerio contro i Carpi
|-
| [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" />
| ''Carpicus Maximus''<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" />
| nel [[297]] (I)<ref name=":2" /> e quattro iterazioni assunte nel periodo [[301]]-[[304]] (V)<ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" />
|
| (I): [[Invasioni barbariche del III secolo#Settima fase: la Tetrarchia di Diocleziano e la stabilizzazione delle frontiere (285-305)|Guerra 297]]; (II, III, IV, V): campagne sconosciute di Galerio contro i Carpi
|-
| [[Galerio]]<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" /><ref name=":3" /><ref name=":4">Eusebio di Cesarea, ''Historia Ecclesiastica'' VIII, 17.3</ref>
| ''Carpicus Maximus''<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli"/><ref name=":3" /><ref name=":4" />
| nel [[297]] (I),<ref name=":2" /> quattro iterazioni assunte nel periodo [[301]]-[[304]] (V),<ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" /> nel [[306]]-[[311]] (VI)<ref name=":3" /><ref name=":4" />
|
| (I): [[Invasioni barbariche del III secolo#Settima fase: la Tetrarchia di Diocleziano e la stabilizzazione delle frontiere (285-305)|Guerra
|}
Riga 396 ⟶ 484:
{{Vedi anche|Daci}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Traiano]]<ref name="DioneTraianoDacicus">[[Cassio Dione Cocceiano|Dione]], ''[[Storia romana (Cassio Dione)|Storia romana]]'', LXVIII, 10.2.</ref><ref name="TraianoGerDacParth">{{AE|1927|161}}; {{AE|1928|155}}; {{AE|1968|510}}; {{AE|1990|868}}; {{AE|1993|1240}}; {{AE|1934|177}}; {{CIL|16|62}} (p 215); {{CIL|13|6822}}; {{CIL|16|64}}; {{AE|1912|179}}; {{AE|2006|1863}}; {{AE|1999|1188}}; {{AE|1984|830}}.</ref>
| ''Dacicus''<ref name="DioneTraianoDacicus"/><ref name="TraianoGerDacParth"/>
| [[102]]<ref name="DioneTraianoDacicus"/>
| [[File:TRAIANUS RIC II 528 - 2230436.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Traianus'', II, 528}}.</ref><br />[[File:Traianus denarius 105 90020184.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Traianus'', II, 543}}; BMC 839. Cohen 508. Hill 216.</ref><br />[[File:Traianus denarius 115 819680.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Traianus'', II, 343}}; RSC 278.</ref>
| [[conquista della Dacia|Guerra 101-106]]
|-
| [[Antonino Pio]]?<ref name="LeBohec268"/><ref name="AntoninoPioGermanicoDacico"/>
| ''Dacicus''?<ref name="LeBohec268"/><ref name="AntoninoPioGermanicoDacico"/>
| [[156]]/[[157]]<ref name="AntoninoPioGermanicoDacico"/><ref name="GrantAntonini20">M.Grant, ''The Antonines: the Roman empire in transition'', Londra e N.Y. 1994, p.20.</ref>
|
|
|-
| [[Massimino Trace]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="MassiminoTraceGermanicus"/><ref name="Massimino TraceGerDacSarm"/>
| ''Dacicus Maximus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="MassiminoTraceGermanicus"/><ref name="Massimino TraceGerDacSarm"/>
| [[236]]/[[237|7]]<ref>{{CIL|11|1176}}; {{CIL|8|10073}}; {{CIL|8|22030}}; {{AE|2002|1663}}; IScM-5, 250b; RIB 1553; CIL 17-2, 170; CIL 13, 06547 (4, p 100); MiliariHispanico 461; {{CIL|2|6345}}; {{CIL|2|4834}}; {{AE|1958|194}}; {{CIL|2|4649}}; {{AE|1980|831}}; {{AE|1986|586}}; {{CIL|6|40776}}.</ref>
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Seconda fase: l'anarchia militare ed i ripetuti sfondamenti del limes settentrionale (235-253)|guerra 236/7]]
|-
| [[Decio]]<ref name="LeBohec268"/>
| ''Dacicus Maximus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="Decio">{{CIL|2|6345}}; CIL 2, 4949 (p 998); CIL 2, 4957 (p. 998, 1057).</ref> e<br />''Restitutor Daciarum''<ref>{{CIL|3|1176}}.</ref>
| [[250]]<ref name="Decio"/>
| [[File:Traianus Decius Antoninianus 250 731321.jpg|125px]]<br />[[File:Traianus Decius Antoninianus 250 733672.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Decius Traianus'', IV, 12b}}; Hunter 7; RSC 16.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Seconda fase: l'anarchia militare ed i ripetuti sfondamenti del limes settentrionale (235-253)|Guerra 250]]
|-
| [[Gallieno]]<ref name="GallienoDacicusMax">{{CIL|2|2200}}; {{AE|1993|914}}; {{CIL|8|1430}}; IRT 927; Mócsy, p. 205.</ref><ref name="LeBohec269"/>
| ''Dacicus Maximus''<ref name="GallienoDacicusMax"/><ref name="LeBohec269"/>
| fine [[256]]-inizi[[257]]<ref
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Terza fase: la diarchia di Valeriano in Oriente e Gallieno in Occidente (254-260)|Guerra 256]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="LeBohec269"/>
| ''Dacicus Maximus''<ref name="LeBohec269"/><ref>{{CIL|13|8973}}.</ref>
| [[272]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quinta fase: la riunione del vecchio impero (269-275)|Guerra 272]]
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CostantinoIDacGermGotSarm">{{CIL|6|40776}}.</ref>
| ''Dacicus Maximus''<ref name="CostantinoIDacGermGotSarm"/>
| [[336]]<ref name="Barnes149-155">T.D.Barnes, ''Victories of Constantine'', in ''Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik'', 20, pp.149-155.</ref>
|
| [[Campagne germanico-sarmatiche di Costantino#Terza fase (324-337): la difesa del limes gothicus e la "riconquista" della Dacia|guerra 336]]
|}
Riga 437 ⟶ 537:
{{Vedi anche|Franchi}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Marco Aurelio Probo|Probo]]<ref name="SHA-Probo"/>
| ''Francicus''<ref name="SHA-Probo"/>
| [[277]]/[[278]]
Riga 450 ⟶ 550:
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 277/8]]
|-
| [[
| ''Francicus''<ref name="Iulian60-61"/>
| [[358]]<ref name="CIL3,12333"/><ref name="AE1973,544"/>
Riga 456 ⟶ 556:
|
|-
| [[Valentiniano I]],
| ''Francicus maximus''<ref name="ValentinianoValente"/>
|
|
|
|-
| [[Giustiniano I
| ''Francicus''<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
| [[527]]
|
Riga 472 ⟶ 572:
{{Vedi anche|Germani|Germania Magna}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Gaio Giulio Cesare Claudiano Germanico]]<br />(erede designato di [[Tiberio]])
| ''Germanicus''
| [[14]]-[[16]]
| [[File:Germanicus Dupondius 19 2250325.jpg|125px]]<ref name="Caligola">{{cita|RIC|''Gaius Caligola'', I, 57}}.</ref><br />[[File:Germanicus Dupondius 19 2010354.jpg|125px]]<ref name="Caligola"/>
| [[Spedizione germanica di Germanico|guerra 14-16]]
|-
| [[Caligola]]<ref name="LeBohec268">Y.Le Bohec, ''L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo'', p.268.</ref>
| ''Germanicus'' (in ricordo<
|
|[[File:Caligola Germanicus - Asse.jpg|senza_cornice|123x123px]]
|
|-
| [[Claudio]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="GermanicusClaudio">{{AE|1973|157}}.</ref>
| ''Germanicus'' (in ricordo<br />del fratello, [[Gaio Giulio Cesare Claudiano Germanico|Germanico]])<ref name="LeBohec268"/><ref name="GermanicusClaudio"/>
| dal [[4]]?
| [[File:Claudius Didrachm 863069.jpg|125px]]<ref name="ClaudioBriGer"/>
|
|-
| [[Nerone]]<ref name="Scarre50-51">C.Scarre, ''Chronicle of the roman Emperors'', pp.50-51.</ref>
| ''Germanicus''<ref name="Scarre50-51"/>
| [[50]]<br />(all'adozione)<ref name="Scarre50-51"/>
| [[File:Nero Sestertius 65 90020174.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Nero'', I, 319}}.</ref>
|
|-
| [[Vitellio]]<ref name="VitellioSvetonioGermanicus">[[Svetonio]], ''Vitellio'', 8.</ref>
| ''Germanicus''<ref name="VitellioSvetonioGermanicus"/>
| [[69]]
| [[File:Vitellius Denarius 69 90020177.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Vitellius'', I, 90}}; BMC 20. BN 52. Cohen 18.</ref>
| [[Rivolta batava|Rivolta batava 69-70]]
|-
| [[Domiziano]]<ref name="DomizianoSvetonioGermanicus">[[Svetonio]], ''Domiziano'', 13.</ref>
| ''Germanicus''<ref name="DomizianoSvetonioGermanicus"/>
| tardo [[83]]
| [[File:Rome Aureus Domitianus 89.jpg|125px]]<ref>
| [[Campagne germaniche di Domiziano|guerra 83-85]]
|-
| [[Marco Cocceio Nerva|Nerva]]<ref name="NervaGermanicus">{{AE|1905|56}}; {{AE|1915|109}}; {{AE|1917/18|28}}; {{AE|1933|7}}; {{AE|1940|93}}; {{AE|1949|42}}; {{AE|1960|198}}.</ref>
| ''Germanicus''<ref name="NervaGermanicus"/>
| ottobre [[97]]<ref name="NervaGermanicus"/>
|
| [[Campagne suebo-sarmatiche di Domiziano|guerra 89-97]]
|-
| [[Traiano]]<ref name="TraianoGerDacParth"/><ref name="GermanicusTraiano">{{AE|1915|109}}.</ref>
| ''Germanicus''<ref name="TraianoGerDacParth"/><ref name="GermanicusTraiano"/>
| ottobre [[97]]<ref name="NervaGermanicus"/>
| [[File:Traianus Denarius 98 862835.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Traianus'', II, 17}}; RSC 292.</ref>
| [[Campagne suebo-sarmatiche di Domiziano|guerra 89-97]]
|-
| [[Antonino Pio]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="AntoninoPioGermanicoDacico">{{CIL|8|20424}}.</ref>
| ''Germanicus''<ref name="
| [[140]]/[[144]]<ref name="GrantAntonini20"/><ref>{{cita|RIC|''Antoninus Pius'', III, 620}}.</ref> o nel [[150]] (?)
|
|
|-
| [[Marco Aurelio]]<ref name="AE1897,124"/><ref name="SHA-MarcoGermanicus">{{cita|Historia Augusta|''Vita Marci Antonini Philosophi'', 12.9}}.</ref><ref name="DioneMarcoGermanicus">[[Cassio Dione Cocceiano|Dione]], ''[[Storia romana (Cassio Dione)|Storia romana]]'', LXXI, 3.5.</ref><ref name="Marco AurelioGermanicoSarmatico">{{AE|1961|318}}; {{AE|2006|1837}}.</ref>
| ''Germanicus''<ref name="AE1897,124"/><ref name="SHA-MarcoGermanicus"/><ref name="DioneMarcoGermanicus"/><ref name="Marco AurelioGermanicoSarmatico"/> e<br />la ''[[Marcomannia|Germania subacta]]''<ref name="RIC3,1054"/><br />(Germania sottomessa)
| 15 ottobre [[172]]
| [[File:Marcus Aurelius Sestertius 172 2290432.jpg|125px]]<ref name="RIC3,1054">{{cita|RIC|''Marcus Aurelius'', III, 1054}}.</ref><br />[[File:MARCUS AURELIUS RIC III 357-159422.jpg|125px]]<ref name="RIC,III,357">{{cita|RIC|''Marcus Aurelius'', III, 357 corr. (no P P)}}; MIR 18, 322-2/35; Calicó 2017; BMCRE 674; Cohen.</ref><br />[[File:Marcus Aurelius Sestertius 177 860042.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Marcus Aurelius'', III, 1184}}; MIR 18, 370-6/37; Banti 64.</ref>
| [[guerre marcomanniche|guerra 166/7-180]]
|-
| [[Marco Aurelio]]<ref name="MarcoAurelioGermanicomassimo">{{AE|1971|292}}.</ref>
| ''Germanicus maximus''<ref name="
| fine [[
|
| [[guerre marcomanniche|guerra 166/7-180]]
|-
| [[Commodo]]<ref name="CommodoBritGermSarm"/><ref name="SHA-CommodusGermanicus">{{cita|Historia Augusta|''Commodus'', 11.14}}.</ref><ref name="CommodoGermanicoSarmatico">{{AE|1900|166}}; {{AE|1902|220}}; {{AE|1929|133}}; {{AE|1938|131}}; {{AE|1985|390}}; {{CIL|3|10312}}; {{CIL|3|10313}}.</ref>
| ''Germanicus
| 15 ottobre [[172]]<ref name="SHA-CommodusGermanicus"/>
| [[File:Commodus Æ As 175 732442.jpg|125px]]<ref name="CommodoMonetaSarmGerm"/>
| [[guerre marcomanniche|guerra 166/7-180]]
|-
| [[Commodo]]<ref name="DioneCommodoSarmGermMaxBrit"/><ref name="GermMaxCommmodo">{{AE|1987|893}}; {{AE|1992|1860}}; {{CIL|2|6082}}; {{CIL|3|865}} (p 1380); {{CIL|5|4318}}; {{CIL|5|4867}}; {{CIL|6|31220}}i; {{CIL|8|76}}; {{CIL|8|8702}}; {{CIL|14|451}}; {{CIL|14|3449}}; {{AE|1936|37}}; {{AE|1935|45}}; {{AE|1920|16}}; {{AE|1950|153}}d.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="DioneCommodoSarmGermMaxBrit"/><ref name="GermMaxCommmodo"/><ref>{{AE|1950|102}}; {{AE|2005|1721}}.</ref>
| metà [[182]]
|
| [[guerre marcomanniche|guerra 180-188]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="Caracalla titoli"/><ref name="SHA-CaracallaGermanicus">
| ''Germanicus Maximus''<ref name="Caracalla titoli"/><ref name="SHA-CaracallaGermanicus"/><ref name="CaracallaPartGerSarm"/><ref name="AE1914,289"/><br />(due volte)
| tra [[
| [[File:Caracalla Dupondius RIC 0530b.jpg|125px]]<ref name="RIC,IV,530b">{{cita|RIC|''Caracalla'', IV, 530b}}.</ref><br />[[File:Caracalla Antoninianus 215 815823.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Caracalla'', IV, 263e}}; RSC 295a.</ref><br />[[File:Caracalla Antoninianus 215 815822.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Caracalla'', IV, 311c}}; RSC 608a.</ref><br />[[File:CARACALLA-RIC IV 237-74000676 VICTGERM.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Caracalla'', IV 237 var. (tipo di busto)}}; Calicó 2833; BMCRE 64 var. (rottura nella legenda sul rovescio); Cohen 645 var. (tipo di busto).</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Prima fase: gli attacchi durante la dinastia dei Severi (212-235)|guerra 213]]
|-
| [[Massimino Trace]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="MassiminoTraceGermanicus">{{AE|1902|16}}.</ref><ref name="Massimino TraceGerDacSarm">{{AE|1905|179}}; {{AE|1958|194}}; {{AE|1964|220}}a; {{AE|1966|217}}; {{AE|1966|218}}.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="MassiminoTraceGermanicus"/><ref name="Massimino TraceGerDacSarm"/>
| [[235]]<ref>{{CIL|8|10073}}; {{CIL|8|22030}}; {{AE|1980|951}}; {{AE|2002|1663}}; RMD III, 198; sulle monete appare la dicitura "''Victoria Germanica''" (Southern, p. 212).</ref>
| [[File:Maximinus I Denarius 237.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Maximinus'', IV, 5}}.</ref><br />[[File:Maximinus I Æ Sestertius 238 681174.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Maximinus'', IV, 40}}.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Seconda fase: l'anarchia militare ed i ripetuti sfondamenti del limes settentrionale (235-253)|guerra 235]]
|-
| [[Filippo l'Arabo]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="southern7172">Southern, pp. 71-72.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="southern7172"/>
| [[245]] circa
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Seconda fase: l'anarchia militare ed i ripetuti sfondamenti del limes settentrionale (235-253)|guerra 245]]
|-
| [[Decio]]<ref name="TitoliDeciTraiano">{{AE|1942/43|55}}.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="TitoliDeciTraiano"/>
| [[250]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Seconda fase: l'anarchia militare ed i ripetuti sfondamenti del limes settentrionale (235-253)|guerra 250]]
|-
| [[Valeriano]]<ref name="LeBohec269">Y.Le Bohec, ''L'esercito romano da Augusto alla fine del III secolo'', p.269.</ref><ref name="ValerianoGermanicus">{{CIL|8|2380}}; {{CIL|8|12294}}; {{CIL|8|20155}}; {{CIL|10|8028}}; {{CIL|11|826}} (p 1248); {{CIL|11|2914}}; {{AE|1889|37}}.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="LeBohec269"/><ref name="ValerianoGermanicus"/>
| [[254]]
| [[File:Valerianus antoninianus 253 2250425.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Valerianus'', V, 264}}; MIR 36, 793d; RSC 253.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Terza fase: la diarchia di Valeriano in Oriente e Gallieno in Occidente (254-260)|guerra 254]]
|-
| [[Gallieno]]<ref name="GallienoGermanicus">{{AE|1930|42}}; {{CIL|8|766}}; {{CIL|8|1018}}; {{CIL|8|2381}}; {{CIL|8|1430}}; {{CIL|2|2200}}; MiliariHispanico 562.</ref>
| ''Germanicus'' e<br />''Restitutor [[Gallia]]rum''<ref name="GallienoGermanicus"/>
| [[254]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Terza fase: la diarchia di Valeriano in Oriente e Gallieno in Occidente (254-260)|guerra 254]]
|-
| [[Gallieno]]<ref name="GallienoGermanicusMaximus">{{AE|1988|554}}; {{AE|1993|914}}; {{CIL|8|12229}}; {{CIL|8|1018}}; {{CIL|8|1430}}; {{CIL|8|2381}}; {{CIL|8|22464}}; {{CIL|11|3089}}.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="GallienoGermanicusMaximus"/>
| [[255]]<ref>{{CIL|8|1430}}.</ref><
| [[File:Gallienus AR Antoninianus 257 770388.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Gallienus'', V, 49}}.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Terza fase: la diarchia di Valeriano in Oriente e Gallieno in Occidente (254-260)|guerra 255-258]]
|-
| [[Postumo]]<ref name="PostumoGermanicus"/>
| ''Germanicus
| [[261]]<ref name="PostumoGermanicus">RIB-3, 3523; {{CIL|17-2|150}}; {{CIL|2|4943}} (p LXXX, 998); {{CIL|2|4919}} (p 998); {{CIL|13|9023}}.</ref>
| [[File:Postumus Æ Dupondius 261 RIC 0198.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Postumus'', V, 198 ([[Lugdunum]])}}.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quarta fase: stati secessionisti e apice della crisi (260-268)|guerra 261]]
|-
| [[Claudio il Gotico]]<ref name="ClaudioGoticoGermanicus">{{CIL|3|3521}}; {{CIL|12|2228}}; {{CIL|12|5511}}; EE-9, 318; {{CIL|8|4876}} (p 961).</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="ClaudioGoticoGermanicus"/>
| inizi del [[269]]
| [[File:CLAUDIUS II GOTHICUS RIC V 247-73000984.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Claudius Gothicus'', V 247}}.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quarta fase: stati secessionisti e apice della crisi (260-268)|guerra 268]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="AurelianoBritGermGothSarm"/><ref name="AurelianoGotGer">{{CIL|3|6238}}, {{CIL|11|4178}}, {{CIL|13|8904}} (4, p 146) e {{CIL|8|10017}} (p 2081), solo ''Germanicus''; {{AE|1969/70|646}}, {{CIL|3|12517}}, {{CIL|5|4319}} e {{CIL|12|5553}} ''Gothicus'' e ''Germanicus''.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="AurelianoBritGermGothSarm"/><ref name="AurelianoGotGer"/>
| [[270]]/[[271]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quinta fase: la riunione del vecchio impero (269-275)|guerra 270-271]]
|-
| [[Marco Aurelio Probo|Probo]]<ref name="ProboIscr">CIL|2-14, 20, {{CIL|12|5467}}, {{CIL|12|5472}}, {{AE|1995|1541}}, {{AE|1923|102}}: ''Germanicus'' e ''Gothicus''; {{CIL|8|11931}}: ''Germanicus''.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="ProboIscr"/>
| [[278]]
| [[File:Probus Antoninianus 278 2250545.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Marcus Aurelius Probus'', V, 219}}; Pink VI/1 p. 56.</ref><br />[[File:Probus Antoninianus 280 2250547.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Marcus Aurelius Probus'', V, 220}}; Pink VI/1 p. 57.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 278]]
|-
| [[Marco Aurelio Caro|Caro]]<ref name="CaroIscr">{{CIL|8|12522}} (p 2459): ''Persicus'' e ''Germanicus''; Miliari Hispanico 235: ''Germanicus'', ''Victor ac Triumphator''.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="CaroIscr"/>
| [[283]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 283]]
|-
| [[Numeriano]]
| ''Germanicus Maximus''<ref name="CarinoNumeriano"/>
| [[283]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 283]]
|-
| [[Carino]]<ref name="CarinoNumeriano"/><ref name="CarinoGermanicus">{{AE|1967|585}}; {{CIL|8|2717}} (p 1739).</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="CarinoNumeriano"/><ref name="CarinoGermanicus"/>
| [[283]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 283]]
|-
| [[Diocleziano]]<ref name="
| ''Germanicus Maximus''<ref name="
| nel [[285]] (I),<ref>''[[Corpus Inscriptionum Latinarum|CIL]]'' [http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel_it.php?p_belegstelle=CIL+13%2C+05249&r_sortierung=Belegstelle XIV, 127]</ref> nel [[286]] (II),<ref name=":8">W. Ensslin, ''“Maximianus Herculius”'', in ''Pauly-Wissowa R. E., vol. XIV, 2'', 1930, col. 2496</ref><br />nel [[287]] (III),<ref name="CIL 13 5249">W. Ensslin, ''“Maximianus Herculius”'', in ''Pauly-Wissowa R. E., vol. XIV, 2'', 1930, col. 2497; U. Roberto, ''Diocleziano,'' Roma 2014, p. 329.</ref><br />nel [[288]] (IV),<ref name="CIL 3 13578">[[Diocleziano|W. Seston 1946]], ''Dioclétien et la Tétrarchie,'' Parigi 1946'','' pp. 72-73.</ref><br />nel [[293]] (V)<ref name=":9">[[Diocleziano|W. Seston 1946]], ''Dioclétien et la Tétrarchie,'' Parigi 1946'','' p. 103.</ref><br />e nel [[298]]/[[299]] (VI)<ref name=":2" /><ref name="AE 1890 66">[[Diocleziano|W. Seston 1946]], ''Dioclétien et la Tétrarchie,'' Parigi 1946'','' p. 111.</ref>
|
| (I): campagna di Diocleziano contro Quadi e Marcomanni; (II): campagna di Massimiano contro Alamanni, Burgundi, Caiboni ed Eruli; (III): spedizione transrenana di Massimiano; (IV): campagna di Diocleziano in Rezia; (V): campagna di Costanzo in Batavia; (VI) vittoria di Costanzo presso ''Lingones''
|-
| [[Massimiano]]<ref name="
| ''Germanicus Maximus''<ref name="
|
|
| (I): campagna di Massimiano contro Alamanni, Burgundi, Caiboni ed Eruli; (II): spedizione transrenana di Massimiano; (III): campagna di Diocleziano in Rezia; (IV): campagna di Costanzo in Batavia; (V) vittoria di Costanzo presso ''Lingones''
|-
| [[Galerio]] e [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" /><ref name=":3" />
| ''Germanicus Maximus''<ref name="
| nel [[293]] (I),<ref name=":9" /><br />nel [[298]]/[[299]] (II)<ref name=":2" /><ref name="AE 1890 66" />, tre iterazioni assunte nel periodo [[301]]/[[306]] (V)<ref name=":3" />
|
| (I): campagna di Costanzo in Batavia; (II): vittoria di Costanzo presso ''Lingones;'' (III, IV, V): campagne sconosciute di Costanzo contro le genti germaniche
|-
| [[Licinio]]<ref name="LicinioBritannicusGermanicus"/><ref name="CIL8,1357"/>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="LicinioBritannicusGermanicus"/><ref name="CIL8,1357">{{CIL|8|1357}} (p 938, 1265, 1449).</ref>
|
|
|
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,23116"/><ref name="CIL8,8412"/><ref name="CostantinoIDacGermGotSarm"/><ref name="CIL8,10064">{{CIL|8|10064}}; {{CIL|8|10090}}; {{CIL|8|10155}}; {{CIL|8|22119}}.</ref>
| ''Germanicus Maximus''<ref name="CostantinoIDacGermGotSarm"/>
|nel [[307]],<ref name="Barnes149-155"/><
|
| [[Campagne germanico-sarmatiche di Costantino|guerra 306-336]]
|-
| [[Costantino II]]<ref name="CostantinoIIAlamGoth" />
| ''Germanicus Maximus''<ref name="CostantinoIIAlamGoth" />
| [[337]]-[[340]]<ref name="CostantinoIIAlamGoth" />
|
|
|-
| [[Costanzo II]]<ref name="
| ''Germanicus Maximus''<ref name="
| [[354|358]]
|
| vittoria del ''magister peditum'' [[Claudio Silvano|Silvano]] sui Germani
|-
| [[
| ''Germanicus Maximus''<ref name="CIL3,12333"/><ref name="AE1973,544"/>
|
|
|campagna contro gli Alamanni e i Franchi in collaborazione con il ''magister equitum et peditum'' Marcello
|-
| [[Valentiniano I]],
| ''Germanicus maximus''<ref name="ValentinianoValente"/>
|
|
|
|-
| [[Giustiniano I]]<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
| ''Germanicus maximus''<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
|
|
|
Riga 669 ⟶ 805:
{{Vedi anche|Goti}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="SHA-CaracallaGothicus">
| ''Gothicus''<ref name="SHA-CaracallaGothicus"/>
| [[215]]
Riga 682 ⟶ 818:
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Prima fase: gli attacchi durante la dinastia dei Severi (212-235)|guerra 215]]
|-
| [[Claudio il Gotico]]<ref name="LeBohec269"/><ref name="ClaudioGoticoGermanicus"/>
| ''Gothicus Maximus''<ref name="LeBohec269"/><ref name="ClaudioGoticoGermanicus"/>
| [[269]]
| [[File:Claudius II Gothicus Antoninianus 2310208.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Claudius Gothicus'', V, 252}}.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quinta fase: la riunione del vecchio impero (269-275)|guerra 269]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="SHA-Aureliano"/><ref name="AurelianoArabCarpGoth"/><ref name="AurelianoBritGermGothSarm"/><ref name="AurelianoGotGer"/>
| ''Gothicus Maximus''<ref name="SHA-Aureliano"/><ref name="AurelianoArabCarpGoth"/><ref name="AurelianoBritGermGothSarm"/><ref name="AurelianoGotGer"/>
| [[271]]/[[272]]<ref>{{CIL|12|5549}}.</ref>
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quinta fase: la riunione del vecchio impero (269-275)|guerra 271/272]]
|-
| [[Marco Claudio Tacito]]<ref name="TacitoGothicus">{{CIL|12|5563}}.</ref>
| ''Gothicus Maximus''<ref name="TacitoGothicus"/>
| [[276]]
| [[File:Tacitus Antoninianus 276 859938.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Tacitus'', V, 172}}; BN 1674-5 RSC 157.</ref>
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 276]]
|-
| [[Marco Aurelio Probo|Probo]]<ref name="SHA-Probo"/><ref name="ProboIscr"/>
| ''Gothicus Maximus''<ref name="SHA-Probo"/><ref name="ProboIscr"/>
| [[277]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 277]]
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name="DioclezianoGothicus">{{AE|1995|1345}}; {{AE|1936|10}}. Il titolo, che non avrà mai carattere ufficiale, non comparirà più nei documenti ufficiali posteriori al 301.</ref>
| ''Gothicus Maximus''<ref name="DioclezianoGothicus"/>
| [[293]]/[[294]]<ref name="DioclezianoGothicus" />
|
| [[Diocleziano|campagna gotico-sarmatica di Diocleziano]]
|-
| [[
| ''Gothicus Maximus''<ref name="
|
|
| [[Diocleziano|campagna gotico-sarmatica di Diocleziano]]
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,23116"/><ref name="CostantinoIIAlamannicus"/><ref name="CIL8,8412"/><ref name="CostantinoIDacGermGotSarm"/>
| ''Gothicus Maximus''<ref name="CIL8,23116"/><ref name="CostantinoIIAlamannicus" /><ref name="CIL8,8412"/><ref name="CostantinoIDacGermGotSarm"/>
|nel [[328]] o [[329]]<ref name="Barnes149-155"/><br />e [[332]]<ref name="Barnes149-155"/><ref name="CIL2,481"/>
|
| [[Campagne germanico-sarmatiche di Costantino#Terza fase (324-337): la difesa del limes gothicus e la "riconquista" della Dacia|guerra 328-329]]
|-
| [[Costanzo II]]<ref name="
| ''Gothicus Maximus''<ref name="
| [[
|
|
|-
| [[Valentiniano I]],
| ''
|
|
|
|-
| [[Giustiniano I
| ''Gothicus Maximus''<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
| [[527]]
|
Riga 740 ⟶ 882:
{{Vedi anche|Medi}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Lucio Vero]]<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="SHA-Vero">
| ''Medicus''<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="SHA-Vero"/>
| [[166]]<ref name="MedicusVeroAurelio">{{AE|1975|785}}; {{AE|2001|2154}}; {{AE|1998|1626}}; {{AE|1997|1332}}.</ref>
|
| [[Campagne partiche di Lucio Vero|guerra 162-166]]
|-
| [[Marco Aurelio]]<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="AE1897,124">{{AE|1897|124}}.</ref>
| ''Medicus''<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="AE1897,124"/>
| [[166]]<ref name="MedicusVeroAurelio"/>
|
| [[Campagne partiche di Lucio Vero|guerra 162-166]]
|-
| [[Marco Aurelio Probo|Probo]] ?
| ''Medicus Maximus'' ?
| [[279]]
|
|
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name=":2" />
| ''Medicus Maximus''<ref name=":2" />
| [[298]]
|
| [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[Galerio]] e [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" />
| ''Medicus Maximus''<ref name="
| [[298]]
|
| [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,23116"/><ref name="CIL8,8412"/>
| ''Medicus maximus''<ref name="CIL8,23116"/><ref name="CIL8,8412"/>
| prima del [[315]]
|
|
|}
Riga 781 ⟶ 929:
{{Vedi anche|Regno di Palmira}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Odenato]]<ref name="SHA-Odenato">
| ''Palmyrenicus''<ref name="SHA-Odenato"/>
| [[263]]?
Riga 794 ⟶ 942:
| [[campagne sasanidi di Odenato|guerra 260-263]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="AurelianoPalmyrenus">{{CIL|5|4319}}.</ref>
| ''
| [[272]]
| [[File:Antoninianus-Aurelianus-Palmyra-s3262.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Aurelianus'', Va, 54}}; Cohen, 159.</ref><br />[[File:Aurelianus Antoninianus 2250497.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Aurelianus'', V, 150}}; BN 567-8.</ref>
|[[campagne orientali di Aureliano|guerra 272-273]]
|}
Riga 804 ⟶ 952:
{{Vedi anche|Parti}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Traiano]]<ref name="TraianoGerDacParth"/><ref name="DioneTraianoParthicus">[[Cassio Dione Cocceiano|Dione]], ''[[Storia romana (Cassio Dione)|Storia romana]]'', LXVIII, 23.2; 28.2.</ref>
| ''Parthicus''<ref name="TraianoGerDacParth"/><ref name="DioneTraianoParthicus"/>
| [[
| [[File:Trajan RIC 325 - 650918.jpg|125px]]<ref>
| [[Campagne partiche di Traiano|guerra 114-117]]
|-
| [[Lucio Vero]]<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="SHA-Marco&Vero"/><ref name="VeroParthicus"/>
| ''Parthicus Maximus''<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="SHA-Marco&Vero"/><ref name="VeroParthicus"/>
| [[165]]<ref name="VeroParthicus">{{AE|1999|1357}}.</ref>
| [[File:Lucius Verus Æ Sestertius 120203.jpg|125px]]<ref>
| [[Campagne partiche di Lucio Vero|guerra 162-166]]
|-
| [[Marco Aurelio]]<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="AE1897,124"/><ref name="SHA-Marco&Vero">
| ''Parthicus Maximus''<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="SHA-Marco&Vero"/>
| [[166]]<ref name="MarcoVeroArmenMedParth"/><ref name="AE1897,124"/>
| [[File:Marcus Aurelius denarius RIC 0163.4.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Marcus Aurelius'', III, 163}}.</ref><br />[[
| [[Campagne partiche di Lucio Vero|guerra 162-166]]
|-
| [[Settimio Severo]]<ref name="AdiabenicusArabicusParthicusSevero"/><ref name="AdiabenicusArabicusParthicusBritannicusSevero"/><ref name="SHA-Severus">
| ''Parthicus Maximus''<ref name="AdiabenicusArabicusParthicusSevero"/><ref name="AdiabenicusArabicusParthicusBritannicusSevero"/><ref name="SHA-Severus"/>
| [[198]]<ref>{{CIL|8|10833}}; {{CIL|8|17257}}; {{CIL|14|4569}}.</ref>
| [[File:Septimius Severus RIC 0142b.jpg|125px]]<ref>
| [[Campagne partiche di Settimio Severo|guerra 195-198]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="Caracalla titoli">{{AE|1925|124}}; {{AE|1974|343}}; {{AE|1977|248}}; {{AE|1987|1078}}.</ref><ref name="CaracallaPartGerSarm"/><ref name="SHA-Caracalla">[[Historia Augusta]], ''Antoninus Caracallus'', 6.5 e 10.6; ''Antoninus Geta'', 6.6.</ref>
| ''Parthicus Maximus''<ref name="Caracalla titoli"/><ref name="CaracallaPartGerSarm"/><ref name="SHA-Caracalla"/>
| [[
| [[File:Caracalla Denarius RIC 0346.jpg|125px]]<ref>
|
|-
| [[Alessandro Severo]]<ref name="SHA-Alessandro Severo">
| ''Parthicus maximus''<ref name="SHA-Alessandro Severo"/><ref name="AlessSevParth"/>
| [[232]]
|
| [[Campagna sasanide di Alessandro Severo|guerra 232]]
|-
| [[Filippo l'Arabo]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="lendering">Usato brevemente nel [[244]] (Lendering, Jona, [http://www.livius.org/phi-php/philippus_arabs/philip.html "Philippus the Arab"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110428024450/http://www.livius.org/phi-php/philippus_arabs/philip.html |date=28 aprile 2011 }}, ''livius.org'').</ref><ref name="FilippoParthic">{{AE|1984|758}}; {{CIL|3|4634}}; {{CIL|3|10619}}; {{CIL|3|14354}},06; {{CIL|8|10022}} (p 2081).</ref>
| ''Parthicus Maximus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="lendering"/><ref name="FilippoParthic"/>
| [[244]]
|
|
|-
| [[Decio Traiano]]<ref name="DecioParthicus">{{CIL|8|10051}}.</ref>
| ''Parthicus Maximus''<ref
| [[250]]<ref name="DecioParthicus"/>
|
|
|-
| [[Valeriano]]<ref name="ValerianoParthicus">{{cita|RIC|''Licinius Valerianus'', V, 262}}; MIR 847d; cf. RSC 255.</ref>
| ''Parthicus maximus'' (?)<ref name="ValerianoParthicus"/>
| [[257]]/[[258]]<ref name="ValerianoParthicus"/>
| [[File:VALERIAN I-RIC 262-2470330.jpg|125px]]
| [[Campagne siriano-mesopotamiche di Sapore I|guerra 254-260]]
|-
| [[Gallieno]]<ref name="GallienoParthicus">{{CIL|11|3089}}; {{AE|1979|218}}; {{CIL|10|1278}}; {{CIL|10|1279}}; {{CIL|10|1280}}.</ref>
| ''Parthicus maximus''<ref name="GallienoParthicus"/>
| [[262]]/[[263]]?<ref>{{CIL|10|4784}}; IRT 956.</ref>
|
| [[campagne sasanidi di Odenato|guerra 260-263]]
|-
| [[Claudio il Gotico]]<ref name="LeBohec269"/><ref name="ClaudioParthGoth">{{CIL|8|4876}} (p 961).</ref>
| ''Parthicus Maximus''<ref name="LeBohec269"/><ref name="ClaudioParthGoth"/>
| [[270]]
|
|
|-
| [[Aureliano]]<ref name="SHA-Aureliano"/><ref name="AurelianoParthicus">{{CIL|12|5456}}; {{AE|1980|640}}, {{CIL|6|1112}} (p 4324), {{CIL|8|9040}}, {{CIL|12|5549}}, {{CIL|13|8973}}, {{AE|1949|35}}.</ref>
| ''Parthicus''<ref name="SHA-Aureliano">{{cita|Historia Augusta
| [[272]]/[[273]]
|
|
|-
| [[Marco Aurelio Probo|Probo]]<ref name="SHA-Probo">
| ''Parthicus''<ref name="SHA-Probo"/>
| [[279]]
|
|
|-
| [[Marco Aurelio Caro|Caro]]
| ''Parthicus''
| [[283]]-[[284]]
| [[File:Divus Carus Antoninianus 284 2170395.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Marcus Aurelius Carus'', V, 112}}.</ref>
| [[Campagna sasanide di Caro e Numeriano|guerra 283-284]]
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name="GermanicusSarmaticusPersicusAdiabenicusCarpicusArmeniacusMedicusDioclezianoMassimiano">{{AE|1973|526}}a.</ref><ref name="MaximainoParth">{{CIL|8|4325}} (p 1772); {{CIL|8|7003}}; {{CIL|8|10040}}; IAphrodisias 230.</ref>
| ''Parthicus Maximus''<ref name="GermanicusSarmaticusPersicusAdiabenicusCarpicusArmeniacusMedicusDioclezianoMassimiano"/><ref name="MaximainoParth"/>
| [[298]]
|
| [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|}
Riga 875 ⟶ 1 053:
{{Vedi anche|Sasanidi}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Alessandro Severo]]<ref name="SHA-Alessandro Severo"/>
| ''Persicus''<ref name="SHA-Alessandro Severo"/>
| [[232]]
| [[File:Severus Alexander BI Tetradrachm 233 819460.jpg|125px]]<ref>Köln 2491; Dattari 4404; Milne 3166; Emmett 3138.13.</ref><br />[[File:Severus Alexander Tetradrachm 234 816871.jpg|125px]]<ref>Köln 2494; Dattari 4405; cf. Milne 3184 ; Emmett 3138.14.</ref>
| [[Campagna sasanide di Alessandro Severo|guerra 232]]
|-
| [[Filippo l'Arabo]]<ref name="LeBohec268"/><ref name="lendering"/><ref name="FilippoPersicus">{{CIL|6|1097}} (p 3778, 4323).</ref>
| ''Persicus maximus''<ref name="LeBohec268"/><ref name="lendering"/><ref name="FilippoPersicus"/>
| [[244]]
| [[File:Philippus Arabus Antoninianus 244 728889.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Philippus'', IV, 69}}; Hunter 120; RSC 113.</ref>
|
|-
| [[Gallieno]]<ref name="GallienoPersicus"/>
| ''Persicus maximus''<ref name="GallienoPersicus"/>
| [[264]]-[[265]]?<ref name="GallienoPersicus">{{AE|2006|1762}}; {{AE|1895|17}}; {{AE|1909|68}}; IRT 927; {{CIL|8|22765}}.</ref>
|
| [[campagne sasanidi di Odenato|guerra 264-265]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="AurelianoArabPers"/><ref name="AurelianoPersicus">{{CIL|12|5561}}, {{CIL|12|5571}}a.</ref>
| ''Persicus maximus''<ref name="AurelianoArabPers"/><ref name="AurelianoPersicus"/>
| [[272]]/[[273]]
|
|
|-
| [[Marco Aurelio Probo|Probo]]<ref name="LeBohec269"/>
| ''Persicus maximus''<ref name="LeBohec269"/>
| [[279]]
|
|
|-
| [[Marco Aurelio Caro|Caro]],<ref name="CaroIscr"/><ref name="SHA-Caro">
| ''Persicus maximus''<ref name="CarinoNumeriano"/><ref name="CaroIscr"/><ref name="SHA-Caro"/>
| [[283]]
|
| [[Campagna sasanide di Caro e Numeriano|guerra 283-284]]
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli"/><ref name=":5">''[[Corpus Inscriptionum Latinarum|CIL]]'' [http://db.edcs.eu/epigr/epi_einzel_it.php?p_belegstelle=CIL+03%2C+05810&r_sortierung=Belegstelle III, 5810].</ref>
| ''Persicus Maximus''<ref name="
| nel [[
|
| (I): spedizione contro i Saraceni di Diocleziano; (II): [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli"/><ref name=":3" />
| ''Persicus Maximus''<ref name="
| nel [[298]] (I)<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" /> e nel [[304]]/[[306]] (II)<ref name=":3" />
|
| (I): spedizione contro i Saraceni di Diocleziano; (II): [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]
|-
| [[Galerio]]<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />
| ''Persicus maximus''<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />
| nel [[298]] (I)<ref name=":2" /><ref name="CostanzoCloroGalerioTitoli" /> nel [[304]]/[[306]] (II)<ref name=":3" /> e nel [[306]]/[[311]] (III)<ref name=":4" />
|
| (I): spedizione contro i Saraceni di Dicoleziano; (II): [[Campagne sasanidi di Galerio|guerra 296-298]]; (III): spedizione sconosciuta di Massimino Daia in Oriente
|-
| [[Massimino Daia]]<ref name="PersicusMaximinusDaiaConstantinusLicinius">[[Eusebio di Cesarea]], ''[[Storia ecclesiastica (Eusebio di Cesarea)|Historia ecclesiastica]]'', IX, 8, 2-4. [[Giovanni Malalas]], ''Cronografia'', XII, p.311, 2-14 e XII, p.312, 10-25.<br />IL Alg-1, 3956 (Africa proconsularis, Tenoukla): ''Dddominis nnostris [[Costantino I|Flavio Valerio Constantino]] [[Germanicus|Germanico]] [[Sarmaticus|Sarmatico]] [[Persicus|Persico]] et [[Massimino Daia|Galerio Maximino]] Sarmatico Germanico Persico et [[Licinio|Galerio Valerio]] Invicto (?) Pio Felici Augusto XI''.</ref>
| ''Persicus maximus''<ref name="PersicusMaximinusDaiaConstantinusLicinius"/>
| [[306]]/[[311]]<ref name="PersicusMaximinusDaiaConstantinusLicinius"/>
|
|spedizione sconosciuta di Massimino Daia in Oriente
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,23116"/><ref name="PersicusMaximinusDaiaConstantinusLicinius"/>
| ''Persicus maximus''<ref name="CIL8,23116"/><ref name="PersicusMaximinusDaiaConstantinusLicinius"/>
|[[306]]/[[311]]<ref name="PersicusMaximinusDaiaConstantinusLicinius" />
|
|spedizione sconosciuta di Massimino Daia in Oriente
|-
| [[Costanzo II]]<ref name="CostantinoIIAlamGoth"/>
| ''Persicus maximus''<ref name="CostantinoIIAlamGoth"/>
| [[338]]
|
|
|}
===
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Valeriano]]<ref name="RestOrbValeriano">{{AE|1977|527}}.</ref>
| ''Restitutor orbis''<ref name="RestOrbValeriano"/>
| [[253]]-[[260]]
|
|
|-
| [[Aureliano]]<ref name="AurelianoRestitutorOrbis">{{AE|1981|917}}; {{AE|1992|1847}}; {{CIL|8|10205}}; {{CIL|8|22361}}; {{CIL|8|22449}}; {{CIL|11|1214}}; {{CIL|12|5456}}.</ref>
| ''Restitutor orbis''<ref name="AurelianoRestitutorOrbis"/>
| [[274]]
|[[File:AURELIANUS ANTONINIANUS-RIC V 368-758692.jpg|125px]]<ref>RIC V 368; MIR 47, 342b2; BN 1182-1184.</ref>
|
|-
| [[Marco Claudio Tacito]]<ref name="RestOrbTacito">{{CIL|2|6212}}.</ref>
| ''Restitutor orbis''<ref name="RestOrbTacito"/>
| [[276]]
|
|
|-
|[[Diocleziano]] e<br />[[Massimiano]]<ref name="DioclezMassRestOrbis">{{CIL|3|14148}},11; {{CIL|3|13578}}; {{CIL|3|22}}.</ref>
|''Restitutores orbis''<ref name="DioclezMassRestOrbis"/> o<br />''Conservatores orbis''<ref name="Conservator Diocletianus">RIC VI 299; Depeyrot 2/3; Calicó 4524.</ref>
|[[286]] e<br />[[293]]
|[[File:DIOCLETIANUS-RIC VI 299-77000989.jpg|125px]]<ref name="Conservator Diocletianus"/>
|
|-
|[[Costantino I]] e<br />[[Licinio]] (''Augusti'');<br />[[Crispo]],<br />[[Costantino II]] e<br />[[Valerio Liciniano Licinio]] (''Cesari'')<ref name="CostantinoLicinioRestitutoresOrbis">{{AE|2006|440}}.</ref>
| ''Restitutores orbis''<ref name="CostantinoLicinioRestitutoresOrbis"/>
| [[317]]<ref name="CostantinoLicinioRestitutoresOrbis"/>
|
| [[Guerra civile romana (306-324)|guerra civile 306-324]]
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CostantinoRestitutorOrbis">{{AE|1974|693}}; {{CIL|11|6648}}.</ref>
| ''Restitutor orbis''<ref name="CostantinoRestitutorOrbis"/>
| [[324]]
|
| [[Guerra civile romana (306-324)|guerra civile 306-324]]
|}
=== ''Sarmaticus'' ===
{{Vedi anche|Sarmati|Sarmatia}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Marco Aurelio]]<ref name="AE1897,124"/><ref name="Marco AurelioGermanicoSarmatico"/>
| ''Sarmaticus''<ref name="AE1897,124"/><ref name="Marco AurelioGermanicoSarmatico"/> e<br />''Sarmaticus maximus'' (?)<ref>BCTH-1901-107.</ref>
| primavera [[175]]
| [[File:MARCUS AURELIUS RIC III 357-159422.jpg|125px]]<ref name="RIC,III,357"/><br />[[File:Marcus Aurelius Dupondius 177 2020304.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Marcus Aurelius'', III, 1188}}.</ref><br />[[File:Marcus Aurelius Dupondius 177 103174.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Marcus Aurelius'', III, 1188}}; MIR 18, 372a-19/50; Cohen 170.</ref>
| [[Guerre marcomanniche|guerra 166/7-180]]
|-
| [[Commodo]]<ref name="AE1897,124"/><ref name="CommodoBritGermSarm"/><ref name="CommodoGermanicoSarmatico"/>
| ''Sarmaticus''<ref name="AE1897,124"/><ref name="CommodoBritGermSarm"/><ref name="CommodoGermanicoSarmatico"/>
| primavera [[175]]
| [[File:Commodus Æ As 175 732442.jpg|125px]]<ref name="CommodoMonetaSarmGerm">{{cita|RIC|''Marcus Aurelius'', III, 1544}}; BMCRE 1536 (M.Aurelius); Cohen 710.</ref>
| [[Guerre marcomanniche|guerra 166/7-180]]
|-
| [[Commodo]]<ref name="DioneCommodoSarmGermMaxBrit">[[Cassio Dione Cocceiano|Dione]], ''[[Storia romana (Cassio Dione)|Storia romana]]'', LXXII, 15.5.</ref><ref name="CommodoSarmaticusMaximus">{{AE|1929|133}}; {{AE|1983|730}}; {{AE|1993|665}}; {{CIL|3|6052}}; {{CIL|6|36926}} (p 4353); {{CIL|8|4211}} (p 1769).</ref>
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="DioneCommodoSarmGermMaxBrit"/><ref name="CommodoSarmaticusMaximus"/>
| metà [[182]]<ref>{{AE|1898|110}}; {{AE|1957|85}}.</ref>
|
| [[Guerre marcomanniche|guerra 180-188]]
|-
| [[Caracalla]]<ref name="CaracallaPartGerSarm"/><ref name="SHAGeta6.6">
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="CaracallaPartGerSarm"/><ref name="SHAGeta6.6"/>
| tra [[
|
|
|-
| [[Massimino il Trace]]<ref name="MassiminoTraceGermanicus"/><ref name="Massimino TraceGerDacSarm"/>
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="MassiminoTraceGermanicus"/><ref name="Massimino TraceGerDacSarm"/>
| [[237]]<ref>{{AE|1958|194}}; {{AE|1979|543}}; {{AE|1983|802}}; {{CIL|2|4886}}; {{CIL|3|3336}}; {{CIL|8|10075}}; {{AE|1905|179}}; {{CIL|8|10025}}; {{AE|2003|1972}}; {{CIL|8|10083}}; {{CIL|8|22020}}; {{CIL|2|4693}}; {{CIL|2|4731}}; {{CIL|13|6547}}; {{cita|Erodiano|VII, 2, 9; VII 8, 4}}.</ref>
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Seconda fase: l'anarchia militare ed i ripetuti sfondamenti del limes settentrionale (235-253)|guerra 237]]
|-
| [[Aureliano]]<ref name="SHA-Aureliano"/><ref name="AurelianoBritGermGothSarm"/>
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="SHA-Aureliano"/><ref name="AurelianoBritGermGothSarm"/>
| [[270]]?<ref name="SHA-Aureliano"/>
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Quinta fase: la riunione del vecchio impero (269-275)|guerra 270]]
|-
| [[Marco Aurelio Probo|Probo]]<ref name="SHA-Probo"/>
| ''Sarmaticus''<ref name="SHA-Probo"/>
| [[282]]?
Riga 988 ⟶ 1 231:
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 282]]?
|-
| [[Diocleziano]] e [[Massimiano]]<ref name="
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="
| nel [[289]] (I),<ref>U. Roberto, ''Diocleziano'', Roma 2014, p. 329</ref><br />nel [[292]] (II),<ref>[[Diocleziano|W. Seston 1946]], ''Dioclétien et la Tétrarchie,'' Parigi 1946'','' p. 131.</ref> nel [[294]] (III)<ref>[[Diocleziano|W. Seston 1946]], ''Dioclétien et la Tétrarchie,'' Parigi 1946'','' p. 132; U. Roberto, ''Diocleziano'', Roma 2014, p. 330.</ref><br />e nel [[299]] (IV)<ref name=":2" /><ref name=":6">W. Ensslin, ''“Maximianus Galerius”'', in ''Pauly-Wissowa R. E., vol. XIV, 2'', 1930, col.2523; U. Roberto, ''Diocleziano,'' Roma 2014, p. 331</ref>
| [[File:Diocletianus Argenteus 295 102176.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Diocletianus'', VI 37a}}; Jelocnik 55 var.; RSC 488g.</ref><br/>[[File:Maximianus Argenteus 295 1460190.jpg|125px]]<ref>{{cita|RIC|''Maximianus'', VI 16b}}; Jelocnik 37; RSC 548d.</ref>
| (I, II, III, IV): [[Invasioni barbariche del III secolo#Settima fase: la Tetrarchia di Diocleziano e la stabilizzazione delle frontiere (285-305)|guerra
|-
| [[Costanzo Cloro]]<ref name=":2" /><ref name=":3" />
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="
| nel [[
| [[File:Argenteus-Constantius I-antioch RIC 033a.jpg|125px]]
<ref>{{cita|RIC|''Constantius I'', VI, 33a}}; RSC 291b.</ref>
| (I, II): [[Invasioni barbariche del III secolo#Settima fase: la Tetrarchia di Diocleziano e la stabilizzazione delle frontiere (285-305)|guerra 289-300]]; (III): campagna sconosciuta di Galerio contro i Sarmati
|-
| [[Galerio]]<ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />
| ''Sarmaticus
| nel [[294]] (I),<ref name=":7" /><br />nel [[299]] (II),<ref name=":2" /><ref name=":6" /> nel [[301]]/[[306|306 (III)]]<ref name=":3" /> e nel [[306]]/[[311]] (IV)<ref name=":4" />
| [[File:Galerius Argenteus 295 859322.jpg|125px]]
<ref>{{cita|RIC|''Galerius'', VI, 39}}; Jelocnik 84b; RSC 208.</ref>
| (I, II): [[Invasioni barbariche del III secolo#Settima fase: la Tetrarchia di Diocleziano e la stabilizzazione delle frontiere (285-305)|guerra 289-300]]; (III, IV): campagne sconosciute di Galerio contro i Sarmati
|-
| [[Licinio]]<ref name="CIL8,1357"/><ref name="LicinioGermSarm2">{{CIL|9|6061}}.</ref>
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="CIL8,1357"/><ref name="LicinioGermSarm2"/>
| [[310]] (?)<ref>Y.Le Bohec, ''Armi e guerrieri di Roma antica. Da Diocleziano alla caduta dell'impero'', Roma 2008, p.46.</ref>
|
|
|-
| [[Costantino I]]<ref name="CIL8,23116"/><ref name="CIL8,8412"/><ref name="CostantinoIDacGermGotSarm"/><ref name="CIL8,10064"/>
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="CIL8,23116"/><ref name="CIL8,8412"/><ref name="CostantinoIDacGermGotSarm"/><ref name="CIL8,10064"/>
|| tra [[317]] e [[319]]<ref name="CIL8,8412"/><br />nel [[323]]<ref name="Barnes149-155"/><ref>{{cita|RIC|''Constantinus I'', VII, 257 e 257v (Arles) con la ''SARMATIA DEVICTA''}}.</ref><br />e nel [[334]]<ref name="Barnes149-155"/><ref name="CIL2,481"/>
| [[File:Constantinus Follis 323 839174.jpg|125px]]
<ref>{{cita|RIC|''Constantinus I'', VII 290 (R2)}}.</ref><br />[[File:Constantinus Follis 324 786835.jpg|125px]]
<ref>{{cita|RIC|''Constantinus I'', VII 48}}.</ref>
| [[Campagne germanico-sarmatiche di Costantino#Seconda fase (312-324): la difesa del limes pannonicus-sarmaticus|guerra 322-334]]
|-
| [[Costante I]]<ref name="CostantinoIIAlamGoth"/>
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="CostantinoIIAlamGoth"/>
| [[338]]
|
|
|-
| [[Costanzo II]]<ref name="CostantinoIIAlamGoth"/><ref name=":11" />
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="CostantinoIIAlamGoth"/><ref name=":11" />
| nel [[338]] (I) e nel [[358]] (II)
|
|(I): campagna di Costanzo contro i Sarmati;<ref name="CostantinoIIAlamGoth" /> (II): campagna di Costanzo contro i Sarmati<ref name="CIL3,12333" /><ref name=":11" />
|-
| [[Flavio Claudio Giuliano|Giuliano]]<ref name="Iulian60-61"/><ref name="GiulianoSarmaticus">ADBulgar 76.</ref>
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="Iulian60-61"/><ref name="GiulianoSarmaticus"/>
| [[358]]<ref name="CIL3,12333"/><ref name="AE1973,544"/>
|
|campagna di Costanzo contro i Sarmati<ref name="CIL3,12333" /><ref name=":11">[[Ammiano Marcellino]], XVII, 12-13 (descrizione della campagna militare); XVII, 13.25 (acclamazione a ''Sarmaticus'')</ref>
|-
| [[Graziano]]<ref name=":1">Ausonio, ''Grat. actio'' 8.</ref><br />
| ''Sarmaticus maximus''<ref name="
| [[378]]
|
|
Riga 1 046 ⟶ 1 293:
{{Vedi anche|Vandali}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[
| ''Vandalicus''<ref name="GiustinianoTitoliVittoriosi"/>
| [[534]]
|
Riga 1 063 ⟶ 1 310:
{{Vedi anche|Trionfo}}
{| class="
! width="30%" | [[Imperatore romano]]
! width="22%" | titolo onorifico
! width="13%" | anno/i
! width="20%" | [[Monetazione imperiale romana|monetazione imperiale]]
! width="15%" | [[Storia delle campagne dell'esercito romano|Guerra]]
|-
| [[Tiberio]] (?)<ref name="TiberioVict">{{CIL|10|83}}.</ref>
| ''
| [[14]]-[[37]]
|
|
|-
| [[Marco Aurelio Caro|Caro]]<ref name="CaroIscr"/>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="CaroIscr"/>
| [[283]]
|
| [[Invasioni barbariche del III secolo#Sesta fase: la controffensiva romana (276-284)|guerra 283]]
|-
| [[Costantino I]]<ref name="VicTriCostantino">{{CIL|11|5265}}; {{AE|1903|264}}; {{CIL|3|204}} (p 973); {{CIL|6|1135}} (p 4327); {{CIL|6|1142}} (p 3071, 4329); {{CIL|6|1144}} (p 3071, 3778, 4329); {{CIL|6|1146}} (p 3071, 4329); {{CIL|8|7006}} (p 1847); {{CIL|8|7007}} (p 1847); {{CIL|8|12064}}; {{CIL|11|5265}}.</ref>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="VicTriCostantino"/>
| [[315]]
|
| [[battaglia di Ponte Milvio]]
|-
| [[Costantino II]]<ref name="VictTriumphCostantinoIICostanzoIICostanteI">{{CIL|8|12064}}.</ref>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="VictTriumphCostantinoIICostanzoIICostanteI"/>
| ''ante'' [[337]]<ref name="VictTriumphCostantinoIICostanzoIICostanteI"/>
|
|
|-
| [[Costante I]]<ref name="CostanteITriumphVict">{{AE|1988|1021}}; BCTH-1904-225; {{CIL|6|36954}} (p 4355); {{CIL|6|40783}}a; {{CIL|8|12064}}.</ref>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="CostanteITriumphVict"/>
| [[340]]
|
|
|-
| [[Costanzo II]]<ref name="CostanzoIItuttititoli"/><ref name="VictTriumphCostantinoIICostanzoIICostanteI"/>
| ''Victor maximus<
| ''ante'' [[337]]
|
|
|-
| [[Flavio Claudio Giuliano]]<ref name="TriumVictGiuliano">AquaeFlaviae 500; {{CIL|2|6227}}; {{CIL|3|3208}}; {{CIL|3|3209}}; {{CIL|3|3211}}; {{CIL|8|25521}}; {{CIL|9|5944}}; {{CIL|11|6639}}; {{CIL|12|5648}}.</ref>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="TriumVictGiuliano"/>
| [[362]]<ref name="TriumVictGiuliano"/>
|
|
|-
| [[Valentiniano I]]<ref name="VictTriumValentinianoIValente">{{AE|1985|411}}; {{CIL|3|10596}}; {{CIL|11|6659}}; {{CIL|14|136}} (p 613).</ref>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="VictTriumValentinianoIValente"/>
| [[375]] (?)<ref name="VictTriumValentinianoIValente"/>
|
|
|-
| [[Valente (imperatore)|Valente]]<ref name="VictTriumValentinianoIValente"/><ref name="TriumVictValente">{{AE|1895|82}}.</ref><ref name="TriumVictGrazianoValente"/>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="VictTriumValentinianoIValente"/><ref name="TriumVictValente"/><ref name="TriumVictGrazianoValente"/>
| [[375]] (?)<ref name="VictTriumValentinianoIValente"/><ref name="TriumVictGrazianoValente"/>
|
|
|-
| [[Graziano]]<ref name="TriumVictGrazianoValente">{{CIL|5|8008}}.</ref>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="TriumVictGrazianoValente"/>
| [[375]]-[[378]]<ref name="TriumVictGrazianoValente"/>
|
|
|-
| [[Magno Massimo]]<ref name="TriumVictMagnoMassimo">{{AE|1985|345}}.</ref>
| ''Victor ac Triumphator''<ref name="TriumVictMagnoMassimo"/>
| [[383]]-[[388]]
|
|
|-
| [[Valentiniano II]] e [[Teodosio I]]<ref name="ValentIITeodosioIVict">{{CIL|12|5494}}.</ref>
| ''Victores ac Triumphatores''<ref name="ValentIITeodosioIVict"/>
| [[378]]-[[392]]
|
|
|-
| [[Teodosio I]] e [[Onorio (imperatore)|Onorio]]<ref name="TriumVictTeodOnorio">{{AE|1975|137}}.</ref>
| ''Victores ac Triumphatores''<ref name="TriumVictTeodOnorio"/>
| [[393]]-[[395]]<ref name="TriumVictTeodOnorio"/>
|
|
Riga 1 084 ⟶ 1 397:
==Note==
{{
==Bibliografia==
;Fonti
{{div col}}
* {{cita libro|autore=[[Ammiano Marcellino]]|titolo=[[Storie (Ammiano Marcellino)|Rerum gestarum libri XXXI]]|cid=Ammiano Marcellino|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Res Gestae Libri XXXI|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ammian/home.html versione inglese]).
* {{cita libro |autore=[[Appiano di Alessandria]]|titolo=[[Storia romana (Appiano)|Historia Romana (Ῥωμαϊκά)]]|volume=vol.|cid=Appiano|lingua=grc}} ([http://www.livius.org/ap-ark/appian/appian_0.html traduzione inglese] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151120053128/http://www.livius.org/ap-ark/appian/appian_0.html |date=20 novembre 2015 }}).
* {{cita libro|autore=[[Sesto Aurelio Vittore|Aurelio Vittore]]|titolo=[[De Caesaribus]]|cid=Aurelio Vittore, ''De Caesaribus''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Liber de Caesaribus|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [[Wikisource:fr:Des Césars|traduzione francese]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
* {{cita libro|autore=[[Sesto Aurelio Vittore|Aurelio Vittore]]|titolo=[[Epitome de Caesaribus]]|cid=Aurelio Vittore, ''Epitome de Caesaribus''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Epitome de Caesaribus|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://www.roman-emperors.org/epitome.htm traduzione inglese]).
* {{cita libro|autore=[[Sesto Aurelio Vittore|Aurelio Vittore]]|titolo=[[De viris illustribus Urbis Romae]]|cid=Aurelio Vittore, ''De viris illustribus Urbis Romae''|lingua=latino}} ([http://www.thelatinlibrary.com/victor.ill.html testo latino] e [http://www.forumromanum.org/literature/aurelius_victor/illustrf.html traduzione francese]).
* {{cita libro|autore=[[Diodoro Siculo]]|titolo=[[Bibliotheca historica]]|cid=Diodoro Siculo|lingua=grc}} ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Diodorus_Siculus/home.html traduzione inglese]).
* {{cita libro|autore=[[Dionigi di Alicarnasso]]|titolo=[[Antichità romane (Dionigi di Alicarnasso)|Antichità romane]]|cid=Dionigi di Alicarnasso|lingua=grc}} ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Dionysius_of_Halicarnassus/home.html traduzione inglese]).
* {{cita libro|autore=[[Cassio Dione Cocceiano|Dione Cassio]]|titolo=[[Storia romana (Cassio Dione)|Storia romana]]|cid=Cassio Dione|lingua=grc}} ([[Wikisource:el:Ρωμαϊκή Ιστορία|testo greco]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/home.html traduzione inglese]).
* {{cita libro|autore=[[Erodiano]]|titolo=[[Storia dell'impero dopo Marco Aurelio]]|cid=Erodiano|lingua=grc}} ([http://www.livius.org/sources/content/herodian-s-roman-history/ traduzione inglese qui] e [[Wikisource:en:History of the Empire From the Death of Marcus|qui]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
* {{Cita libro|autore=[[Eutropio]]|titolo=[[Breviarium ab Urbe condita]]|volume=vol.|cid=Eutropio|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Breviarium historiae romanae|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [[Wikisource:en:Abridgement of Roman History|traduzione inglese]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
* {{cita libro|autore=|titolo=[[Fasti triumphales]]|cid=Fasti triumphales|lingua=latino}} (Iscrizione latina {{AE|1930|60}} e [http://www.attalus.org/translate/fasti.html traduzione inglese]).
*{{cita libro|autore=[[Flavio Giuseppe]]|titolo=[[Guerra giudaica (Flavio Giuseppe)|Guerra giudaica]]|cid=Giuseppe Flavio, ''Guerra giudaica''|lingua=grc}} ([[wikisource:el:Ιουδαϊκός Πόλεμος|testo greco]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [[wikisource:en:The War of the Jews|traduzione inglese]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
* {{cita libro|autore=[[Floro]]|titolo=[[Epitomae de Tito Livio bellorum omnium annorum DCC libri duo]]|cid=Floro|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Scriptor:Florus|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/home.html traduzione inglese]).
*{{cita libro|autore=|titolo=[[Historia Augusta]]|cid=Historia Augusta|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Historia Augusta|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Historia_Augusta/home.html traduzione inglese]).
*{{Cita libro|autore=[[Tito Livio|Livio]]|titolo=[[Ab Urbe condita libri]]|volume=vol.|cid=Livio|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Ab Urbe Condita|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [https://en.wikisource.org/wiki/From_the_Founding_of_the_City versione inglese] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
*{{Cita libro|autore=[[Tito Livio|Livio]]|titolo=[[Ab Urbe condita libri|''Periochae ab Urbe condita'']]|cid=Livio, ''Periochae''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Ab Urbe Condita – Periochae|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
* {{Cita libro|autore=[[Paolo Orosio|Orosio]]|titolo=[[Historiarum adversus paganos libri septem]]|cid=Orosio|lingua=latino}} ([http://www.thelatinlibrary.com/orosius.html testo latino]).
* {{cita libro|autore=|titolo=[[Panegyrici latini]]|volume=libri I-XII|cid=Panegyrici latini|lingua=latino}} ([https://archive.org/stream/xiipanegyricila02baehgoog/xiipanegyricila02baehgoog_djvu.txt testo latino]).
* {{cita libro|autore=[[Gaio Plinio Cecilio Secondo|Plinio il Giovane]]|titolo=[[Epistulae (Plinio il Giovane)|Epistulae]]|cid=Plinio il Giovane, ''Epistulae''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Epistularum Libri Decem (Gaius Plinius Caecilius Secundus)|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [https://books.google.it/books?id=hQZbAAAAQAAJ&pg=PT281&dq=3#v=onepage&q=3&f=false traduzione italiana]).
* {{cita libro|autore=[[Gaio Plinio Cecilio Secondo|Plinio il Giovane]]|titolo=[[Panegirico di Traiano]]|cid=Plinio il Giovane, ''Panegyricus''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Panegyricus|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [https://books.google.it/books?id=hQZbAAAAQAAJ&pg=PT281&dq=3&hl=it#v=onepage&q=panegyricus%20traiano%20disctus&f=false traduzione italiana]).
*{{cita libro|autore=[[Plinio il Vecchio]]|titolo=[[Naturalis historia]]|cid=Plinio il Vecchio|lingua=la}} ([[Wikisource:la:Naturalis Historia|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/home.html versione inglese]).
* {{Cita libro|autore=[[Plutarco]]|titolo=[[Vite parallele]]|cid=Plutarco|lingua=grc}} ([[Wikisource:el:Βίοι Παράλληλοι|testo greco]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/home.html traduzione inglese]).
*{{Cita libro|autore=[[Polibio]]|titolo=[[Storie (Polibio)|Storie (Ἰστορίαι)]]|volume=vol.|cid=Polibio|lingua=grc}} ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html traduzione in inglese qui] e [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0234%3Abook%3D1%3Achapter%3D1 qui]).
* {{cita libro|autore=[[Gaio Svetonio Tranquillo|Svetonio]]|titolo=[[Vite dei Cesari|De vita Caesarum libri VIII]]|cid=Svetonio, ''Vite dei Cesari''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:De vita Caesarum libri VIII|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://www.progettovidio.it/svetonioopere.asp traduzione italiana]).
*{{Cita libro|autore=[[Publio Cornelio Tacito|Tacito]]|titolo=[[Annales (Tacito)|Annales]]|cid=Tacito, ''Annales''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Ab excessu divi Augusti (Annales)|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}, [http://www.progettovidio.it/tacitoopere.asp traduzione italiana] e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Tacitus/home.html?tw_p=twt traduzione inglese]).
*{{Cita libro|autore=[[Tacito]]|titolo=[[Historiae (Tacito)|Historiae]]|cid=Tacito, ''Historiae''|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Historiae (Tacitus)|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}; [https://it.wikisource.org/wiki/Storie_(Tacito) traduzione italiana] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}; [[Wikisource:en:The Histories (Tacitus)|traduzione inglese qui]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Tacitus/home.html qui]).
* {{cita libro|autore=[[Velleio Patercolo]]|titolo=[[Historiae Romanae ad M. Vinicium consulemlibri duo]]|cid=Velleio Patercolo|lingua=latino}} ([[Wikisource:la:Historiae Romanae Ad M. Vinicium Libri Duo|testo latino]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}} e [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/home.html traduzione inglese qui] e [[Wikisource:en:Compendium of the History of Rome|qui]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
* {{cita libro|autore=[[Giovanni Zonara|Zonara]]|titolo=[[Epitome delle storie]]|cid=Zonara|lingua=latino}} ([http://www.documentacatholicaomnia.eu/30_20_1050-1150-_Ioannes_Zonaras.html testo greco e latino], [[Wikisource:fr:Histoire des Romains|traduzione francese]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
* {{cita libro|autore=[[Zosimo (storico)|Zosimo]]|titolo=[[Storia nuova]]|cid=Zosimo|lingua=grc}} ([[Wikisource:it:Della Nuova Istoria|traduzione italiana]] {{simbolo|Wikisource-logo.svg|15}}).
{{div col end}}
;Fonti storiografiche moderne
{{div col}}
;in italiano
* {{Cita libro|autore=Anthony Richard Birley|titolo=Marco Aurelio|anno=1990|editore=Rusconi|città=Milano|cid=Birley 1990|ISBN=88-18-18011-8}}
* {{Cita libro|autore=Giovanni Brizzi|wkautore=Giovanni Brizzi|titolo=Storia di Roma. 1. Dalle origini ad Azio|anno=1997|editore=Patron|città=Bologna|ISBN=978-88-555-2419-3|cid=Brizzi 1997}}
* {{cita libro|autore=Michael Grant|titolo=Gli imperatori romani. Storia e segreti|editore=Newton Compton|anno=1984|città=Roma|cid=Grant 1984}}
* {{cita libro|autore=[[Yann Le Bohec]]|titolo=L'esercito romano. Le armi imperiali da Augusto alla fine del III secolo|anno=2001|editore=Carocci|città=Roma|isbn=978-88-430-0070-8|traduttore=M. Sampaolo|cid=Le Bohec 2001}}
* {{cita libro|autore=[[Yann Le Bohec]]|titolo=Armi e guerrieri di Roma antica: da Diocleziano alla caduta dell'Impero|anno=2008|editore=Carocci|città=Roma|isbn=978-88-430-4677-5|cid=Le Bohec 2008}}
*{{cita libro|autore=M.Le Glay, J.L.Voisin & Y.Le Bohec|titolo=Storia romana|città=Bologna|anno=2002|cid=Le Glay, Voisin & Le Bohec 2002|isbn=978-88-15-08779-9}}
* {{cita libro|autore=[[Santo Mazzarino]]|titolo=L'Impero romano|volume=vol. I, II e III|città=Bari|editore=Laterza|anno=1973|cid=Mazzarino 1973}}
* {{cita libro|autore=Guido Migliorati|titolo=Iscrizioni per la ricostruzione storica dell'Impero romano da Marco Aurelio a Commodo|editore=EDUCatt|città=Milano|anno=2011|cid=Migliorati 2011|isbn=9788883118807}}
* {{cita libro|autore=[[André Piganiol|Piganiol André]]|titolo=Le conquiste dei romani|editore=Il Saggiatore|città=Milano|anno=1989|cid=Piganiol 1989|isbn=88-04-32321-3}}
* {{cita libro|autore=Howard H.Scullard|titolo=Storia del mondo romano. Dalla fondazione di Roma alla morte di Nerone|editore=BUR|volume=vol.I-II|città=Milano|anno=1992|ISBN=88-17-11574-6|cid=Scullard 1992}}
* {{cita libro|autore=[[Ronald Syme]]|titolo=L'aristocrazia augustea|anno=1993|editore=BUR|città=Milano|cid=Syme 1993|isbn=978-88-17-11607-7}}
;;in inglese
*{{cita libro|autore=Timothy D. Barnes|titolo=Victories of Constantine|opera=Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik (ZPE)|volume=vol. 20|anno=1976|lingua=de|cid=Barnes 1976}}
* {{Cita libro|autore=Anthony Richard Birley|titolo=Septimius Severus. The African Emperor|anno=1988|editore=Routledge|città=London & N.Y.|cid=Birley 1988|isbn=978-0-415-16591-4}}
* {{Cita libro|autore=Michael Grant|titolo=The Antonines: the Roman Empire in Transition|url=https://archive.org/details/antoninesromanem00mich|anno=1996|editore=Routledge|città=New York|lingua=inglese|ISBN=0-415-13814-0|cid=Grant 1996}}
* {{cita libro|autore=Lawrence Keppie|titolo=The making of the roman army|città=Oklahoma|anno=1998|isbn=978-0-415-15150-4|lingua=inglese|cid=Keppie 1998}}
* {{cita libro|autore=András Mócsy|titolo=Pannonia and Upper Moesia: History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire|editore=Routledge & Kegan Paul Books|città=Londra|anno=1974|cid=Mócsy 1974|lingua=inglese|isbn=978-0-7100-7714-1}}
* {{Cita libro|autore=[[Christopher Scarre]]|titolo=Chronicle of the Roman Emperors: the Reign-by-Reign Record of the Rulers of Imperial Rome|url=https://archive.org/details/chronicleofroman00scar|anno=1995|editore=Thames & Hudson|città=Londra & New York|lingua=inglese|ISBN=0-500-05077-5|cid=Scarre 1995}}
* {{Cita libro|autore=Pat Southern|titolo=The Roman Empire: from Severus to Constantine|anno=2001|editore=Routledge|città=London & New York|isbn=0-415-23943-5 |lingua=inglese|cid=Southern 2001}}
* {{Cita libro|autore=Pat Southern|titolo=Augustus|url=https://archive.org/details/augustus0000sout|anno=1998|editore=Routledge|città=London & New York|isbn=0-415-25855-3|lingua=inglese|cid=Southern 1998}}
* {{Cita libro|autore=[[Ronald Syme]]|titolo=The roman revolution|editore=Oxford Univ. Press|città=Oxford|anno=2002|cid=Syme 2002|lingua=inglese|isbn=0-19-280320-4}}
* {{cita libro|autore=J.J. Wilkes|titolo=Dalmatia|url=https://archive.org/details/dalmatia0000wilk|opera=History of the provinces of the Roman Empire|città=Londra|anno=1969|editore=Routledge & K. Paul|cid=Wilkes 1969|lingua=inglese|isbn=978-0-7100-6285-7}}
;;in tedesco
* {{cita libro|autore=[[August Friedrich Pauly]], [[Georg Wissowa]], [[Wilhelm Kroll]] ''et al.''|titolo=[[Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft|Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft: neue Bearbeitung]]|città=Stuttgart|anno=dal 1893 al 1978|editore=J. B. Metzler|lingua=de}}
;;in spagnolo
*{{cita libro|autore=Julio Rodriguez Gonzáles|titolo=Historia del las legiones romanas|città=Madrid|anno=2003|lingua=es|isbn=978-84-931207-8-8|cid=Gonzáles 2003}}
;Raccolte di monete
* {{cita libro|autore=AA.VV.|titolo=[[Roman Imperial Coinage]]|cid=RIC|lingua=inglese}} ([http://www.roman-imperial-coins.com/ sito ufficiale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200128111902/http://roman-imperial-coins.com/ |date=28 gennaio 2020 }}).
;''Corpora'' e florilegi epigrafici
*''CIL'' = ''[[Corpus Inscriptionum Latinarum]]'', XVII voll., Berolini, 1863- [http://cil.bbaw.de/ Das Corpus Inscriptionum Latinarum - Homepage] e [http://db.edcs.eu/epigr/epikl.php?s_sprache=it ricerca/banca dati]
*''ILS'' = ''[[Inscriptiones Latinae Selectae]]'' di [[Hermann Dessau]], 3 voll., 1892-1916. [https://openlibrary.org/books/OL23306529M/Inscriptiones_latinae_selectae Scheda] in [[Open Library]]
*''AE'' = ''[[L'Année épigraphique]]'', 1888-oggi [https://web.archive.org/web/20080916093001/http://www.anneeepigraphique.msh-paris.fr/ - Homepage] e [http://db.edcs.eu/epigr/epikl.php?s_sprache=it ricerca/banca dati]
{{div col end}}
== Collegamenti esterni ==
* {{cita web | 1 = http://www.livius.org/ei-er/emperors/emperors03.html | 2 = Onorificenze degli imperatori del III secolo | accesso = 19 aprile 2008 | dataarchivio = 14 maggio 2011 | urlarchivio = https://web.archive.org/web/20110514062237/http://www.livius.org/ei-er/emperors/emperors03.html | urlmorto = sì }}
{{Governo_di_Roma_antica}}
{{
{{portale|Antica Roma|Bisanzio|esercito romano}}
[[Categoria:Ricompense militari romane]]
[[Categoria:Impero bizantino]]
| |||