Curcuma: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nessun oggetto della modifica
m Annullata la modifica di Kjdow (discussione), riportata alla versione precedente di Pequod76
Etichetta: Rollback
 
(53 versioni intermedie di 37 utenti non mostrate)
Riga 1:
{{nota disambigua|l'omonima spezia|Curcuma longa}}
{{nota disambigua|la sostanza chimica|Curcumina}}
{{S|monocotiledoni}}
{{s|zingiberales}}
{{Tassobox
|nome=''Curcuma''
|statocons=
|immagine=[[File:Koeh-199.jpg|250px]]
|didascalia=''[[Curcuma longa]]''
<!-- CLASSIFICAZIONE: -->
Riga 12 ⟶ 13:
|superdivisione=[[Spermatophyta]]
|divisione=[[Magnoliophyta]]
|sottodivisione=
|superclasse=
|classe=[[Liliopsida]]
|sottoclasse=[[Zingiberidae]]
|infraclasse=
|superordine=
|ordine=[[Zingiberales]]
|sottordine=
|infraordine=
|superfamiglia=
|famiglia=[[Zingiberaceae]]
|sottofamiglia=[[Zingiberoideae]]
|tribù=
|sottotribù=
|genere='''Curcuma'''
|genereautore = [[Linneo|L.]], [[1753]]
|sottogenere=
|specie=
<!-- CLASSIFICAZIONE APG -->
|sottospecie=
|FIL? = si
|regnoFIL=[[Plantae]]
|clade1=[[Angiosperme]]
|clade2=[[Mesangiosperme]]
|clade3=[[Monocotiledoni]]
|clade4=[[Commelinidi]]
|ordineFIL=[[Zingiberales]]
|famigliaFIL=[[Zingiberaceae]]
|sottofamigliasottofamigliaFIL=[[Zingiberoideae]]
|tribùFIL=[[Zingibereae]]
|genereFIL='''Curcuma'''
|genereautoreFIL= [[Linneo|L.]], 1753
|specieFIL=
<!-- NOMENCLATURA BINOMIALE: -->
|biautore=
Riga 40 ⟶ 43:
|tridata=
<!-- ALTRO: -->
|sinonimi?=
|sinonimi=
|nomicomuni=
Riga 48 ⟶ 50:
}}
 
'''''Curcuma''''' <small>[[Linneo|L.]], [[1753]]</small> è un [[Genere (tassonomia)|genere]] di [[plantæplantae|piante]] appartenente alla [[Famiglia (tassonomia)|famiglia]] [[Zingiberaceae]], comprendente oltre 90 [[specie]].<ref name=TPL>{{cita web |titolo= Curcuma|opera=The Plant List |url=http:POWO//www.theplantlist.org/1.1/browse/A/Zingiberaceae/Curcuma/ |accesso= 14 febbraio 2016 |lingua=en}}</ref>
 
Le piante appartenenti a questo genere (come moltissime zingiberaceae) sono utilizzate cona scopiscopo alimentarialimentare e officinaliofficinale.
La spezia più utile è la ''[[Curcuma longa]]'' o ''zafferano delle indie'' (molto spesso indicata come ''curcuma'' senz'altre specificazioni). Il vivace colore giallo della radice polverizzata viene utilizzato come colorante alimentare del tutto innocuo; se ne segnala l'uso anche per i tessuti, ma sbiadisce rapidamente. In certe regioni dell'[[India]] una radice di curcuma appesa al collo della ragazza fa parte del rito della promessa matrimoniale .
 
==Tassonomia==
Il genere comprende le seguenti [[specie]]:<ref name=POWO>{{cita web |lingua=en |titolo=Curcuma |sito=Plants of the World Online |editore=Royal Botanic Gardens, Kew |url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:331178-2 |accesso=12 aprile 2022}}</ref>
{{C|elenco di specie da verificare in base a [http://www.theplantlist.org/1.1/browse/A/Zingiberaceae/Curcuma/ The Plant List] |botanica|febbraio 2016}}
[[File:Curcuma aeruginosa1.jpg|thumb|''[[Curcuma aeruginosa]]'']]
Il genere comprende le seguenti [[specie]]:{{cn}}
{{div col|strette}}
* ''[[Curcuma aeruginosa]]'' <small>Roxb., 1810</small>
* ''[[Curcuma albiflora]]'' <small>Thwaites, 1861</small>
Riga 61 ⟶ 64:
* ''[[Curcuma amada]]'' <small>Roxb., 1810</small>
* ''[[Curcuma amarissima]]'' <small>Roscoe, 1826</small>
* ''[[Curcuma andersonii]]'' <small>(Baker) Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma angustifolia]]'' <small>Roxb., 1810</small>
* ''[[Curcuma antinaia]]'' <small>Chaveer. & Tanee</small>
* ''[[Curcuma arida]]'' <small>Škorničk. & N.S.Lý</small>
* ''[[Curcuma aromatica]]'' <small>Salisb., 1808</small>
* ''[[Curcuma attenuata]]'' <small>Wall. ex Baker, 1890</small>
* ''[[Curcuma arracanensis]]'' <small>W.J.Kress & V.Gowda</small>
* ''[[Curcuma aurantiaca]]'' <small>van Zijp, 1915</small>
* ''[[Curcuma australasica]]'' <small>Hook.f., 1867</small>
* ''[[Curcuma bakeriana]]'' <small>Hemsl., 1892</small>
* ''[[Curcuma bicolorbella]]'' <small>Mood &Maknoi, K.Larsen, 2001& Sirirugsa</small>
* ''[[Curcuma bhatii]]'', <small>R.M. Smith) SkornickovaSkornick. & M. Sabu, 2005</small>
* ''[[Curcuma burttiibicolor]]'' <small>K. LarsenMood & RK.M. SmithLarsen, 19782001</small>
* ''[[Curcuma caesia]]'' <small>Roxb., 1810</small>
* ''[[Curcuma ceratothecacampanulata]]'' <small>K.(Kuntze) SchumŠkorničk., 1899</small>
* ''[[Curcuma chuanezhucandida]]'' <small>Z(Wall.Y) Techapr. Zhu,& 1990Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma chuanhuangjiangcannanorensis]]'' <small>ZR.YAnsari, V.J.Nair Zhu,& 1990N.C.Nair</small>
* ''[[Curcuma chuanyujincaulina]]'' <small>CJ.K. Hsieh & H. Zhang, 1990Graham</small>
* ''[[Curcuma cochinchinensisceratotheca]]'' <small>GagnepK. Schum., 19071899</small>
* ''[[Curcuma codonanthaclovisii]]'' <small>Skornickova, 2003Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma coeruleacochinchinensis]]'' <small>K. SchumGagnep., 19041907</small>
* ''[[Curcuma coloratacodonantha]]'' <small>ValetonŠkorničk., 19182003</small>
* ''[[Curcuma comosacoerulea]]'' <small>RoxbK. Schum., 18101904</small>
* ''[[Curcuma coriaceacolorata]]'' <small>Mangaly & M. SabuValeton, 19891918</small>
* ''[[Curcuma decipienscomosa]]'' <small>DalzellRoxb., 18501810</small>
* ''[[Curcuma ecalcaratacordata]]'' <small>SivarWall. & Balach., 1983</small>
* ''[[Curcuma euchromacoriacea]]'' <small>ValetonMangaly & M. Sabu, 19181989</small>
* ''[[Curcuma ecomatacorniculata]]'' <small>Craib, 1912Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma elatacotuana]]'' <small>Roxb.Luu, 1820Škorničk. & H.Ð.Trần</small>
* ''[[Curcuma exiguadecipiens]]'' <small>N. LiuDalzell, 19871850</small>
* ''[[Curcuma ferrugineaecomata]]'' <small>Roxb.Craib, 18101912</small>
* ''[[Curcuma flavifloraelata]]'' <small>SRoxb.Q. Tong, 19861820</small>
* ''[[Curcuma glanseuchroma]]'' <small>K. Larsen & MoodValeton, 20011918</small>
* ''[[Curcuma gracillimaexigua]]'' <small>GagnepN. Liu, 19031987</small>
* ''[[Curcuma grandifloraferruginea]]'' <small>WallRoxb. ex Baker, 18921810</small>
* ''[[Curcuma harithaflammea]]'' <small>Mangaly & MŠkorničk. Sabu, 1993</small>
* ''[[Curcuma harmandiiflaviflora]]'' <small>GagnepS.Q. Tong, 19071986</small>
* ''[[Curcuma heyneanaglans]]'' <small>ValetonK. &Larsen van& ZijpMood, 19172001</small>
* ''[[Curcuma inodoraglauca]]'' <small>Blatt(Wall.,) 1930 publŠkorničk. 1931</small>
* ''[[Curcuma karnatakensisgracillima]]'' <small>AmalrajGagnep., 19911903</small>
* ''[[Curcuma kudagensisgraminifolia]]'' <small>Velayudhan, V.S(K. PillaiLarsen & Amalraj,Jenjitt.) 1990Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma kwangsiensisgrandiflora]]'' <small>S.GWall. Lee & C.F.ex LiangBaker, 19771892</small>
* ''[[Curcuma lanceolatagulinqingensis]]'' <small>Ridley,N.H.Xia 1907& Juan Chen</small>
* ''[[Curcuma larseniiharitha]]'' <small>C. MaknoiMangaly & TM. JenjittikulSabu, 20061993</small>
* ''[[Curcuma latifloraharmandii]]'' <small>ValetonGagnep., 19131907</small>
* ''[[Curcuma latifoliaheyneana]]'' <small>RoscoeValeton & van Zijp, 18251917</small>
* ''[[Curcuma leucorrhizainodora]]'' <small>RoxbBlatt., 18101930 publ. 1931</small>
* ''[[Curcuma loerzingiiinvolucrata]]'' <small>Valeton,(King 1918ex Baker) Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma karnatakensis]]'' <small>Amalraj, 1991</small>
* ''[[Curcuma kayahensis]]'' <small>Nob.Tanaka & M.M.Aung</small>
* ''[[Curcuma kudagensis]]'' <small>Velayudhan, V.S. Pillai & Amalraj, 1990</small>
* ''[[Curcuma kwangsiensis]]'' <small>S.G. Lee & C.F. Liang, 1977</small>
* ''[[Curcuma larsenii]]'' <small>C. Maknoi & T. Jenjittikul, 2006</small>
* ''[[Curcuma latiflora]]'' <small>Valeton, 1913</small>
* ''[[Curcuma latifolia]]'' <small>Roscoe, 1825</small>
* ''[[Curcuma leonidii]]'' <small>Škorničk. & Luu</small>
* ''[[Curcuma leucorrhiza]]'' <small>Roxb., 1810</small>
* ''[[Curcuma loerzingii]]'' <small>Valeton, 1918</small>
* ''[[Curcuma longa]]'' <small>L., 1753</small>
* ''[[Curcuma longispica]]'' <small>Valeton, 1918</small>
* ''[[Curcuma malabaricamacrochlamys]]'' <small>Velayudhan,(Baker) Amalraj & Muralidharan, 1990Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma mangga]]'' <small>Valeton & van Zijp, 1917</small>
* ''[[Curcuma meraukensis]]'' <small>Val., 1913</small>
* ''[[Curcuma mutabilismontana]]'' <small>Skornickova, MRoxb. Sabu & Prasanthkumar, 2004</small>
* ''[[Curcuma neilgherrensismukhraniae]]'' <small>Wight,R.Kr.Singh 1853& Arti Garg</small>
* ''[[Curcuma nilamburensismutabilis]]'' <small>KŠkorničk.C, M. VelayudhanSabu et& al.Prasanthkumar, 19942004</small>
* ''[[Curcuma oliganthamyanmarensis]]'' <small>Trimen,(W.J.Kress) 1885Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma ornatanankunshanensis]]'' <small>WallN.Liu, exX.B.Ye Baker,& Juan 1890Chen</small>
* ''[[Curcuma parvifloraneilgherrensis]]'' <small>Wall.Wight, 18301853</small>
* ''[[Curcuma parvulanewmanii]]'' <small>Gage, 1905Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma peethapushpaoligantha]]'' <small>Sasidh. & Sivar.Trimen, 19891885</small>
* ''[[Curcuma petiolataornata]]'' <small>RoxbWall. ex Baker, 18201890</small>
* ''[[Curcuma phaeocaulispambrosima]]'' <small>Valeton,Škorničk. 1918& N.S.Lý</small>
* ''[[Curcuma pierreanapapilionacea]]'' <small>GagnepSoonthornk., 1907</small>Ongsakul & Škorničk.
* ''[[Curcuma plicataparviflora]]'' <small>Wall. ex Baker, 18901830</small>
* ''[[Curcuma porphyrotaeniaparvula]]'' <small>Zipp. ex Span.Gage, 18411905</small>
* ''[[Curcuma prakashapedicellata]]'' <small>S(Chaveer. Tripathi,& 2001Mokkamul) publŠkorničk. 2002</small>
* ''[[Curcuma pseudomontanaperamoena]]'' <small>JSouvann. Graham,& 1839Maknoi</small>
* ''[[Curcuma purpurascenspetiolata]]'' <small>BlumeRoxb., 18271820</small>
* ''[[Curcuma purpureaphaeocaulis]]'' <small>Blatt.Valeton, 19301918</small>
* ''[[Curcuma raktakantapicta]]'' <small>MangalyRoxb. &ex MŠkorničk. Sabu, 1989</small>
* ''[[Curcuma reclinatapierreana]]'' <small>RoxbGagnep., 18101907</small>
* ''[[Curcuma rhabdotaplicata]]'' <small>SirirugsaWall. & M.F.ex NewmanBaker, 20001890</small>
* ''[[Curcuma rhombaprakasha]]'' <small>Mood & KS. LarsenTripathi, 2001 publ. 2002</small>
* ''[[Curcuma roscoeanaprasina]]'' <small>WallSkornick., 1829</small>
* ''[[Curcuma rubescenspseudomontana]]'' <small>RoxbJ. Graham, 18101839</small>
* ''[[Curcuma rubrobracteatapurpurascens]]'' <small>SkornickovaBlume, M. Sabu & Prasanthkumar, 20031827</small>
* ''[[Curcuma sattayasaiiputii]]'' <small>A. ChaveerachMaknoi & RJenjitt. Sudmoon, 2008</small>
* ''[[Curcuma sichuanensispygmaea]]'' <small>X.XŠkorničk. Chen,& 1984Šída f.</small>
* ''[[Curcuma singularisreclinata]]'' <small>GagnepRoxb., 19071810</small>
* ''[[Curcuma sparganiifoliarhabdota]]'' <small>GagnepSirirugsa & M.F. Newman, 19032000</small>
* ''[[Curcuma stenochilarhomba]]'' <small>GagnepMood & K. Larsen, 19032001</small>
* ''[[Curcuma strobiliferaroscoeana]]'' <small>Wall. ex Baker, 18901829</small>
* ''[[Curcuma sulcataroxburghii]]'' <small>Haines,M.A.Rahman 1923& Yusuf</small>
* ''[[Curcuma sumatranarubescens]]'' <small>MiqRoxb., 18611810</small>
* ''[[Curcuma sylvaticarubrobracteata]]'' <small>ValŠkorničk., 1918M. Sabu & Prasanthk., 2003</small>
* ''[[Curcuma thalakaveriensissahuynhensis]]'' <small>VelayudhanŠkorničk. et& alN., 1991S.Lý</small>
* ''[[Curcuma thoreliisaraburiensis]]'' <small>Gagnep.,Boonma 1907& Saensouk</small>
* ''[[Curcuma trichosanthasattayasaiorum]]'' <small>GagnepChaveer. & Sudmoon, 19072008</small>
* ''[[Curcuma vamanascaposa]]'' <small>M(Nimmo) Škorničk. Sabu & Mangaly, 1988M.Sabu</small>
* ''[[Curcuma vellanikkarensissessilis]]'' <small>K.C. Velayudhan et al., 1994Gage</small>
* ''[[Curcuma sichuanensis]]'' <small>X.X. Chen, 1984</small>
* ''[[Curcuma singularis]]'' <small>Gagnep., 1907</small>
* ''[[Curcuma sparganiifolia]]'' <small>Gagnep., 1903</small>
* ''[[Curcuma stenochila]]'' <small>Gagnep., 1903</small>
* ''[[Curcuma stolonifera]]'' <small>Nob.Tanaka, K.Armstr. & M.M.Aung</small>
* ''[[Curcuma strobilifera]]'' <small>Wall. ex Baker, 1890</small>
* ''[[Curcuma sulcata]]'' <small>Haines, 1923</small>
* ''[[Curcuma sumatrana]]'' <small>Miq., 1861</small>
* ''[[Curcuma supraneeana]]'' <small>(W.J.Kress & K.Larsen) Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma sylvatica]]'' <small>Valeton, 1918</small>
* ''[[Curcuma thorelii]]'' <small>Gagnep., 1907</small>
* ''[[Curcuma tongii]]'' <small>Y.H.Tan & Li X.Zhang</small>
* ''[[Curcuma trichosantha]]'' <small>Gagnep., 1907</small>
* ''[[Curcuma vamana]]'' <small>M. Sabu & Mangaly, 1988</small>
* ''[[Curcuma viridiflora]]'' <small>Roxb.</small>
* ''[[Curcuma vitellina]]'' <small>Škorničk. & H.Ð.Tran</small>
* ''[[Curcuma wallichii]]'' <small>M.A.Rahman & Yusuf</small>
* ''[[Curcuma wilcockii]]'' <small>M.A.Rahman & Yusuf</small>
* ''[[Curcuma woodii]]'' <small>N.H.Xia & Juan Chen</small>
* ''[[Curcuma xanthella]]'' <small>Škorničk.</small>
* ''[[Curcuma yingdeensis]]'' <small>N.H.Xia & Juan Chen</small>
* ''[[Curcuma yunnanensis]]'' <small>N. Liu & C. Senjen, 1987</small>
* ''[[Curcuma zanthorrhiza]]'' <small>Roxb., 1820</small>
* ''[[Curcuma zedoaria]]'' <small>(Christm.) Rosc., 1807</small> - zedoaria
* ''[[Curcuma zedoaroides]]'' <small>AChaveer. Chaveerach & T. Tanee, 2008</small>
{{div col end}}
 
== UtilizzoUsi ==
{{vedi anche|Curcumina#Potenziali_usi_mediciStudi sugli eventuali effetti sulla salute}}
Le radici polverizzate giallo-ocra della curcuma sono l'ingrediente principale del [[curry]]. {{Citazione necessaria|I rizomi vengono fatti bollire e quindi seccati in forno per ore e infine macinati per produrre un colorante alimentare o la spezia omonima.}}
[[File:Curcuma aeruginosa1.jpg|thumb|''[[Curcuma aeruginosa]]'']]
 
Le radici polverizzate giallo-ocra della curcuma sono l'ingrediente principale del [[curry]]. {{Citazione necessaria|I rizomi vengono fatti bollire e quindi seccati in forno per ore e infine macinati per produrre un colorante alimentare o la spezia omonima.}}
==Adulterazione==
Partite di curcuma in polvere di infima qualità sono state addizionate con Sudan, un colorante tossico, per migliorarne il colore.
Si produce curcumina sintetica ricca di derivati chimici non alimentari, che si usano nella sintesi.<ref>[http://www.tuttoalimenti.com/2018/10/22/la-magia-delle-spezie/ ''La magia delle spezie''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190409052909/http://www.tuttoalimenti.com/2018/10/22/la-magia-delle-spezie/ |data=9 aprile 2019 }}. Tutto alimenti. 22 ottobre 2018.</ref><br/>
La polvere di curcuma è aggiunta a molti cibi per conferirle un colore giallo, ma spesso invece di curcuma è venduto il colorante per tessuti Giallo di Metanilo e il Kesari Dhal, una pianta tossica. Questi prodotti che sostituiscono spesso la curcuma originale sono altamente cancerogeni. Nella confezioni di curcuma falsa è stata riscontrata anche della polvere di cromato di piombo, un colorante altamente tossico.<ref>{{Cita web | url = https://www.cibimbo.com/frode-alimentare-olio-di-oliva-curcuma-in-polvere/ | titolo = Frode Alimentare: olio di oliva, curcuma in polvere | sito = Cibimbo | data = 13 aprile 2013 | accesso = 10 ottobre 2022 | urlarchivio = https://web.archive.org/web/20210923045545/https://cibimbo.com/frode-alimentare-olio-di-oliva-curcuma-in-polvere/ | dataarchivio = 23 settembre 2021 | urlmorto = sì }}</ref> Conseguenza è che all'analisi sono risultate contaminate anche molte partite di [[curry]].
 
== Note ==
Riga 166 ⟶ 208:
 
== Altri progetti ==
{{interprogetto|etichetta=curcuma|wikt=curcuma|commons=Category:Curcuma}}
 
{{Controllo di autorità}}