Dialetto alto mantovano: differenze tra le versioni
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m Bot: Markup immagini, accessibilità |
m Bot: passaggio degli url da HTTP a HTTPS |
||
Riga 76:
*caduta di ''v'' intervocalico romanzo, sia nella parola che nella [[frase]]: ''caàl'' “cavallo”, ''la àca'' “la vacca”
*conservazione di ''-r'' e ''-l'' finali dopo [[vocale]] tonica: ''muér'' “moglie”, ''fiöl'' “figlio”
*caduta della nasale dopo vocale tonica: ''bé'' “bene”, ''bu'' “buono”, ''vi'' “vino” (ma in alcune zone dell'alto mantovano la nasale si mantiene in ''tèmp'' “tempo” (come anche in alcune zone del bresciano, cfr. Montichiari (BS): ''"Me dich doca che al temp del prim Rè de Sipro"''<ref>[
*latino ''-cl-'' intervocalico (anche qualche riduzione da ''-tl-'', come in ''vetulus > vetlus > veclus'' “vecchio”) dà ''c'': ''ècia'' “vecchia”, ''césa'' “chiesa”
*il [[plurale]] femminile – a differenza che nel bresciano ''-i'' – esce in ''-e''<ref>LURATI 2002, p. 231.</ref> (Questa affermazione del Lurati è però smentita sia dall'articolo riguardante il lombardo pubblicato dall'Enciclopedia Treccani<ref>[http://www.treccani.it/enciclopedia/dialetti-lombardi_%28Enciclopedia-dell%27Italiano%29/ Dialetti Lombardi in Enciclopedia dell'Italiano Treccani.it]</ref> che dagli innumerevoli testi in bresciano reperibili sia on-line sia su carta un cui appare evidente che il plurale femminile esce in -e. D'altra parte il plurale femminile in -i è invece attestato per la provincia mantovana, per esempio Viadana: ''"...ma tanti ch'i gan fava a leu al scourliva li spàli..."'' e ''"...se me 'l poudess far, quant voulantéra a m'la scagares in s' li to spàli..."''<ref>[
*lenizione della [[consonante]] tenue > media > zero (esempio: t > d > scompare), ma con successiva restaurazione della media in molti casi: ''cùa'' “coda” (< latino ''caudam''), ma ''nudà'' “nuotare” (< latino ''natare''), ''röda'' “ruota” (< latino ''rotam'')
*latino ''o'' tonico > ''ö'', oggi in sillaba aperta, un tempo anche in sillaba chiusa o davanti a consonante palatale: ''föc'' “fuoco”, ma ''òlta'' (senza ''o'' turbato) “volta”
Riga 275:
Mé dìghi dónca, che al tèmp del prim rè de Cìpro, dòpo fàta la conquìsta de Terasànta dal Gotifré de Buglión, è capitàt che 'na gentìl dóna de Guascógna, che l'éra andàda pelegrinà al Sepólcher, nel tornà indrè, riàda a Cìpro, la fü insültàda vilanamènt da quàlch balòs. E lé, pasionàda e sènsa consolasión, l'ha pensàt de andà a fàn rapórt al rè. Ma qualchedün i ghe dis che l'era fadìga bütàda vìa, perché 'l rè l'éra de vìta tant balórda e póch bóna, che no 'l fàva mai giüsta vendèta dèi insült di àter, ma 'l sofrìva con brüta viltà quèi fat a lü, in manéra che tücc quèi che gh'ìva quàlch ràbia, i la sfogàva con insültàl o minaciàl a lü. La dóna, a sènter 'sta ròba, sènsa sperànsa de podìs vendicà, l'ha pensàt, per solevàs de la sò nòia, de volì sgagnà la mizéria del rè. E la va pianzènt denàns a lü, e la ghe dis: "Càra el mè siòr, vègni mìga denàns a té perché me spèti 'na vendèta de l'insült ch'i m'ha fat, ma a sodisfasión de quèl, te préghi d'insegnàm cóme te fé a sofrì quèi insült ch'i fa a té, per imparà cosè cóme g'hó de soportà el mè sènsa rabìm, che lo sa el Signór, se podès, te 'l donarès volentéra, giaché te 'n sé un cosè brào portadór".<br />
El rè, che fin alóra l'éra stat tard e pégher, cóme se 'l se füs desmisià dal són, scomensànt da l'insült fat a 'sta dóna, che l'ha vendicàt brüscamènt, l'è diventàt rigorozìsim persecutór de tücc quèi che d'alóra inàns fazèsen qualcòza cóntra l'onór de la sò coróna.<br />
[
=== Dialetto di Castiglione delle Stiviere ===
Dìze dóca che al tép del prém rè de Cìpro, dòp che Gofréd e Buiù l'ha ciapàt Terasànta, è sücidìt che una sióra nòbila l'è nàda al Sepólcro en pelegrinàgio, de dóe 'ndèl vègner endrè, riàda a Cìpro, da di balòs l'è stàda maltratàda pròpe da paezà; del qual laùr lé, fàndo i sò lemèncc sènsa consolasiù, la g'ha pensàt de nà a ricórer al rè; ma gh'è stat dit da vargü che la sarès stàda fatìga sbatìda vià, parchè l'éra tat slenàt e bù de póch che 'nvéze de vendicà con giustìsia i tórcc di óter, el na mandàa zó ànse tancc che i ga fàa agh a lü, con una iltà de fà ergógna; e isè töcc quii che gh'ìa quàch brüzùr endèl stòmech, i sa sfugàa col fàga di afróncc a lü. Sentèndo isè la fómna, pèrsa la sperànsa de pudì ès vindicàda, per refàs a la mèi del sò dispiazér, l'ha decìs de pià 'l rè en la sò mizéria; e, nàda aànti de lü pianzènt, la g'ha dit: "Mè siùr, mé no ègne mìga dinàns de té parchè spére che ta ma èndichet de la oféza che i m'ha fat, ma en compènso, te préghe che ta ma insègnet cóme te fét té a supurtà quèle che sènte che i ta fa, en manéra che mé, 'mparàndo de té, pòse supurtà con pasiènsa la mè; che, el Signùr el la sa, se pudès te la darès a té olontéra, tànto che té g'hét le spàle bùne".<br />
El rè, che fina alùra l'éra stat tardìf e pégher, cóme che 'l s'ès de desmisià in chèl momènt, scomensànt da l'asiù fàda a 'sta fómna, che l'ha castigàda a quèl Dìo, l'è deentàt persecutùr rigurùs fis de töcc quèi che fès vergóta cóntra la dignità de la sò curùna.<br />
[
=== Dialetto di Cavriàna ===
Dìze dóca che al tèmp del prim rè de Cìpro, dòpo che Gofrédo de Buglióne l'ha fat la conquìsta de Terasànta, è süsidìt che 'na nòbil sióra de Guascógna l'è nàda 'n pelegrinàs al Sant Sepólcher e 'ndèl tornà endré de là, ariàda a Cìpro, da quàlche birbàncc de óm l'è stàda maltratàda endèna bröta manéra. De 'sta còza, lé sènsa consolasiù de sórt dolèndos, l'ìa pensàt de nàsen a lamentà daànti al rè; ma gh'è stat dit da argü che se perdaràs la fadìga, perché lü l'éra tant débol e isé de póch che non solamènt no 'l fàa giüstìsia ai àlter de le oféze risìide, ma ànse con öna viltà che la fa stómech el soportàa quèle sènsa nömer fàte a lü: fin al punt che ognü che gh'aès quàlche argót per el cò, el la sfogàa col fàga quàlche oféza o vilanìa. La dóna, sentèndo 'ste ròba, desperàndo de podés vendicà, per vìga quàlche consolasiù del sò dolùr la s'è fisàda de volì tö per el cül l'imbecilità de 'sto rè. Ed esèndo nàda pianzèndo daànti de lü, la g'ha dit: "Càro 'l mè siòr, mé no vègne mìga a la tò prezènsa perché té te fàghe vendèta de l'oféza che m'è stàda fàda, ma a sodisfasiù de quèla, te préghe che te m'ensègne cóme té te sopórte quèle che mé sènte che 't vé fàde. Perchè, 'mparàndo da té, mé pòse soportà con pasiènsa la mia; che 'l la sa 'l Signùr, cóme te la donarès vontéra, se podès, esèndo té isé brào de toreràle!".<br />
El rè, che fin alùra l'éra stat indolènt e pìgher, cóme se 'l se desmisiès dal són, scomensàndo da l'oféza fàda a 'ste dóna, che l'ha vendicàt pròpria de rezù, l'è dientàt un perseguitadùr rigorùs de töcc quèi che d'alùra inànse i ès comìs quàlche còza cóntra l'onùr de la sò corùna.<br />
[
=== Dialetto di Guidizzolo ===
Ghe dìze dóca che ai tèmp del prim rè de Sìpro, dòpo che Gofrédo de Bügliù l'ìa ciapàt la Téra Sànta, gh'è sücès che 'na gran scióra de Guascógna l'è 'ndàda per deosiù al Sànto Sepólcro, e 'ndèl turnà, quand l'è riàda a Sìpro, l'è stàda insültàda de quàlche balòs. Töta föra de lé per 'ste ròba, la vulìa endà del rè a lamentàs. Ma vargü i g'ha dit che l'aràs trat vià el tèmp, perché 'l rè l'éra 'n óm isè de póch, che óltre no éser gnà bù de vindicà le oféze fàde ai àter, el supurtàa aca quìle ch'i ga fàa a lü; e sücidìa che töcc quii che gh'ìa vargót cóntra lü, i se sfogàa col dìghen de töte le sórcc. La scióra, quand l'ha sintì 'ste laùr, sènsa sperànsa de vindicàs, e per cunsulàs a la méi, la s'è risólta de cuionà la picolésa del rè. Per fà quést, l'è 'ndada de lü có le làgrime ai öcc e la g'ha dit: "Car el mè sciór, mé no ègn mìga davànti a té có la sperànsa de vindicàm da quél ch'i m'ha fat, ma per pregàt almén che te me dìze cóme te fé a supurtà töte le oféze ch'i me dis ch'i ta fa; dizémel e isè podarò emparà a supurtà la mia. E Dio sa, se 'l pudés fà, cóme te la darés untéra a té, che te sé isè brào de supurtàn tànte".<br />
El rè, che fin alùra l'éra stat isè trascüràt e isè pégher, cóme se 'l se fés desmisiàt töt endèna ólta, l'ha scomensiàt a vindicà cóme va l'oféza ch'i gh'ìa fat a 'sta scióra, e l'è deventàt el pö grant nemìch de töcc quii che dòpo 'ste laùr és fat vargót cóntra l'onùr de la sò corùna.<br />
[
==Produzione [[Letteratura|letteraria]]==
| |||