Tenebrae Responsoria
Responsoria et alia ad Officium Hebdomadae Sanctae spectantia è una raccolata di musica per la Settimana Santa del compositore italiano Carlo Gesualdo, pubblicata nel 1611. Consiste di tre gruppi di nove brevi brani, rispettivamente per il giovedì, il venerdì e il sabato santo; contiene inoltre un salmo e un inno. L’opera è scritta per voci non accompagnate: due soprani, un contralto, due tenori e un basso.
I testi dei Responsoria per la Settimana Santa sono legati alla passione di Gesù e sono cantati tra le letture e l’ufficio delle Tenebrae. Le composizioni di Gesualdo sono in stile di madrigali spirituali. Come nei successivi libri di madrigali, Gesualdo ricorre a dissonanze particolarmente taglienti e giustapposizioni cromatiche sorprendenti, specialmente dove il testo si riferisce alla sofferenza di Cristo, o alla colpa di Pietro nell’aver tradito la fiducia di Gesù.
Brani
- Tenebrae Responsoria per il giovedì santo
- In monte Oliveti
- Tristis est anima mea
- Ecce vidimus eum
- Amicus meus osculi
- Judas mercator pessimus
- Unus ex discipulis meis
- Eram quasi agnus innocens
- Una hora non potuistis
- Seniores populi consilium
- Tenebrae Responsoria per il venerdì santo
- Omnes amici mei dereliquerunt me et praevaluerunt insidiantes mihi
- Velum templi scissum est
- Vinea mea electa, ego te plantavi
- Tamquam ad latronem existis cum gladiis et fustibus cemprehendere me
- Tenebrae factae sunt, dum crucifixissent Jesum Judaei
- Animam meam dilectam tradidi in manus iniquorum
- Tradiderunt me in manus impiorum
- Jesum tradidit impius summis principibus sacerdotum, et senioribus populi
- Caligaverunt oculi mei fletu meo
- Tenebrae Responsoria per il sabato santo
- Sicut ovis ad occisionem
- Jerusalem, surge
- Plange quasi virgo
- Recessit pastor noster
- O vos omnes
- Ecce quomodo moritur justus
- Astiterunt reges terrae
- Aestimatus sum
- Sepulto Domino
- "et alia" – altri brani per le lodi della settimana santa:
- Miserere mei, Deus (Salmo 51)
- Benedictus (Canto di Zaccaria) (Luca, 1:68-79)
Edizioni
- Carlo Gesualdo, Responsoria et alia ad Officium Hebdomadae Sanctae spectantia, Giovanni Giacomo Carlino (Ioannes Iacobus Carlinus), 1611.
- Wilhelm Weismann and Glenn Watkins. Tenebrae Responsoria in Carlo Gesualdo: Sämtliche Werke. Hamburg, Deutscher Verlag für Musik, 1957-1967.
Registrazioni
- Gesualdo : Tenebrae Responsories, A Sei Voci, 2CD Erato 97411; Warner Classics 2564 62782 (1984-1986)
- Gesualdo : Tenebrae, The Hilliard Ensemble, ECM New Series 1422/23 843 867 (1991
- La Compagnia del Madrigale (raccolta completa)
- Ensemble Arte Musica, Francesco Cera
- Ensemble De Labyrintho, Walter Testolin
- Responsoria per il giovedì santo:
- The King's Singers, Signum SIGCD048 (2004)
- Responsoria per il venerdì santo:
- Taverner Consort & Choir, diretto da Andrew Parrott, Sony Classical SK62977 (2000)
- Responsoria per il sabato santo
- Ensemble Vocal Européen, diretto da Philippe Herreweghe, Harmonia Mundi France HMF790120 (1990)
- Tenebrae Responsories for Holy Saturday, The Tallis Scholars, diretto da Peter Phillips, Gimell, CDGIM 015 (1987)